ដោយ អាំង ជូលាន
ការឃ្លាងឃ្លាតគ្នារវាងអក្ខរាវិរុទ្ធនិងការអាន អាចលើកមកជាប្រធានបទធំ វែងឆ្ងាយមួយក្នុងវិស័យភាសាសាស្ត្រ។ ដើម្បីនឹងយល់រឿងនេះក្នុងពាក្យខ្មែរនានា ទាល់តែមានមូលដ្ឋានសមរម្យក្នុងផ្នែកមួយនៃភាសាសាស្ត្រ ដែលហៅថា «សព្ទ» (បារាំងថា Phonétique)។ ធម្មតាមនុស្សជាតិមួយភាគធំខំបង្កើតអក្សរមកដើម្បីកត់ត្រាសម្លេង ដ្បិតជំនាន់ដើមមនុស្សពុំទាន់គិតឃើញទៅដល់បច្ចេកវិទ្យាដែលអាចថតសម្លេងមនុស្សបានឡើយ។ ជាតិសាសន៍ខ្លះបង្កើតអក្សរក្នុងលក្ខណៈជារូបដើម្បីកត់ត្រាគំនិត។ ប្រសិនបើពាក្យដែលមាននៅក្នុងភាសាខ្មែរសុទ្ធតែជាពាក្យខ្មែរទាំងអស់ មើលទៅប្រហែលជាងាយសរសេរណាស់ ពុំចាំបាច់ខ្លាចខុសអក្ខរាវិរុទ្ធអ្វីទាំងអស់ ដ្បិតគ្រាន់តែកត់ត្រាពាក្យរបស់ខ្លួនផ្ទាល់។ តែការពិតពុំមែនដូច្នោះឡើយ ព្រោះខ្មែរខ្ចីពាក្យពីក្រៅមកច្រើននៅក្នុងភាសាខ្លួន។ បើពោលពីសម័យបុរាណ ពាក្យដែលខ្ចីគេភាគច្រើនលើសលុបជាពាក្យសំស្ក្រឹត ដែលគេនិយមប្រើនៅក្នុងអក្សរសាស្ត្រឥណ្ឌា។ ជាទូទៅ ខ្មែរខំរក្សាទុកអក្ខរាវិរុទ្ធសំស្ក្រឹតដើម តែការអានបញ្ចោញសម្លេងវិញ មិនអាចដូចឥណ្ឌាអានបញ្ចោញសម្លេងពាក្យនោះឡើយ។
ក្នុងប្រធានបទដ៏ធំធេងនេះ ខ្ញុំសូមលើកឧទាហរណ៍តែមួយគត់មកបង្ហាញ។ ដើម្បីយល់ឧទាហរណ៍នេះ សូមអ្នកអានជ្រាបថា ព្យញ្ជនៈខ្មែរនីមួយៗតែងមានស្រៈរបស់ខ្លួនឯងនៅក្នុងខ្លួននោះ ដែលគេពុំដែលសរសេរឲ្យឃើញឡើយ ពោលគឺស្រៈ “អ ”។ ឧបមាថា ព្យញ្ជនៈ “ក ” គឺមានស្រៈ “អ ” នៅក្នុងនោះស្រាប់ហើយ ដែលយើងមើលពុំឃើញ។ ស្រៈដែលយើងហៅថា “អ ”, ស្រៈ “ ិ ”, ស្រៈ “ ុ ” ជាដើម ហៅថា “ស្រៈខ្លី ”។ រីឯស្រៈ “ ា ”, ស្រៈ “ ី ”, ស្រៈ “ ូ ” ជាដើម ហៅថា “ស្រៈវែង ”។ ពាក្យខ្មែរសុទ្ធពុំដែលមានស្រៈខ្លីនៅចុងឡើយ លើកលែងតែស្រៈ “អ ” ដែលកប់ក្នុងខ្លួនស្រាប់ កាលណាមានឃើញ គឺតែងតែជាពាក្យដែលខ្ចីពីសំស្ក្រឹត។ នេះជាចំណុចទី១ ឯចំណុចទី២ គឺខ្មែរពីមុនមកមិនដែលអានស្រៈខ្លីនោះសោះឡើយ។ ឧទាហរណ៍ពាក្យខ្ចីពីសំស្ក្រឹតមកថា “ភូមិ ” ខ្មែរទុកអក្ខរាវិរុទ្ធត្រឹមត្រូវដូចដើម តែអានថា “ភូម ”។ បើពាក្យសំស្ក្រឹតសរសេរថា “ហេតុ ” ខ្មែរអានថា “ហែត ”៘ ពោលគឺស្រៈ “ ិ ” និងស្រៈ “ ុ ” ដែលមានសរសេរនោះ ពុំអានឲ្យចេញជាសម្លេងទេ។ មកដល់ត្រឹមនេះយើងអាចយល់ថា ពីមុនមកខ្មែរសរសេរត្រូវតាមអក្ខរាវិរុទ្ធសំស្ក្រឹតដើមថា “ចក្ខុ ” តែអានទៅឮសូរថា “ចាក់ ”។ ឧទាហរណ៍ “ព្រះឥន្ទ្របើកទិព្វចក្ខុសម្លឹងមើលមកក្រោម ” ៖ “ទិព្វចក្ខុ ” ត្រង់នេះអានថា “ទឹបចាក់ ”។ យើងអាចយកពាក្យមួយទៀតថា “ងងឹតចក្ខុភ្នែកពុំយល់ ” (“ចក្ខុ ” ត្រង់នេះអានថា “ចាក់ ” ដែរ) មានន័យថា “ងងឹតភ្នែកមើលពុំឃើញ ” (ទាល់តែដល់ស.វ. ទី១៧ទើបពាក្យ “ឃើញ ” លេចចេញពីសិលាចារឹកមក។ មុននោះគេប្រើពាក្យ “យល់ ” ដូច្នេះហើយទើបយើងនៅសល់ពាក្យថា “យល់ឃើញ”)។ “ចក្ខុភ្នែក ” ត្រង់នេះ មើលទៅហាក់ដូចជានិយាយជាន់គ្នា តែរបៀបនិយាយនេះជាធម្មតាទេ បើជូនឧទាហរណ៍មួយពីរ គឺដូចជា “ Essai - សាក-ល-មើល ”។ ទោះបីជានិយាយខ្លីជាងនេះថា “សាក-ល-មើល ” ក៏យើងឃើញថាពាក្យ “សាក ” ជាន់គ្នាជាមួយពាក្យ “ ល ” ដែរ។
និយាយអម្បាញ់មិញមកហើយថា ព្យញ្ជនៈនីមួយៗមានស្រៈ “អ ” នៅក្នុងខ្លួន ដែលគេមិនដែលសរសេរឲ្យឃើញ ហើយម៉្យាងទៀត ស្រៈ “អ ” នេះជាស្រៈខ្លី ដែលគេមិនដែលអានឡើយ កាលណានៅចុងគេ។ បើយើងយកពាក្យសំស្ក្រឹតថា “ចក្រ ” ដែលខ្មែរខ្ចីមកជាឧទាហរណ៍ គឺខ្មែរអានថា “ចាក់ ” ដូចអានពាក្យ “ចក្ខុ ” ថា “ចាក់ ” ដែរ។ នៅខេត្តព្រៃវែង មានភូមិមួយឈ្មោះ “ចក្រនារាយណ៍ ” ដ្បិតទីនោះមានសំណល់ប្រាសាទពីសម័យមុនអង្គរ ដែលមានប្រតិមារូបព្រះនារាយណ៍កាន់ចក្រ តែហិនហោចខូចខាតអស់ហើយ នៅសល់តែបំណែកចក្រខ្លះ។ សព្វថ្ងៃគេសរសេរឈ្មោះភូមិនោះថា “ចាក់អង្រាយ ”។ ប្រការដែល “នារាយណ៍ ” ក្លាយជា “អង្រាយ ” នោះ ងាយយល់ ហើយខ្ញុំពុំចាំបាច់និយាយវែងឆ្ងាយឡើយ គិតទៅលើពាក្យថា “នគរ ” ក្លាយជា “អង្គរ ” ក៏អាចយល់ហើយ។ តែឧទាហរណ៍ឈ្មោះភូមិថា “ចក្រនារាយណ៍ ” នេះបង្ហាញថាមនុស្សសព្វថ្ងៃលែងយល់ន័យដើម ដែលជាការគួរឲ្យស្តាយ ដ្បិតបើគិតឲ្យវែងឆ្ងាយហាក់ដូចជាថា ធ្លាប់ចេះក្លាយមកជាល្ងង់។ ហេតុធំមួយដែលធ្វើឲ្យក្លាយទៅជាដូច្នេះ មកពីមានទំនោកាន់តែខ្លាំងឡើងៗទៅរករបៀបអានម៉្យាង ដែលពីមុនមកខ្មែរពុំដែលមាន គឺថា ឲ្យអានស្រៈខ្លីដែលនៅចុងពាក្យ ហើយបើស្រៈនោះពុំអាចសរសេរបាន ពោលគឺស្រៈ “អ ” ដែលមានស្រាប់នៅក្នុងព្យញ្ជនៈនីមួយៗ គេឲ្យសរសេរចុចពីរ (“ ៈ ” ហៅថាយុគលពិន្ទុ) ហើយអានឲ្យចេញសម្លេងថា “អាក់ ”។
ចំណុចសំខាន់ដែលខ្ញុំលើកមកតាមរយៈឧទាហរណ៍នេះគឺថា ចក្ខុ, ចក្រ , ចាក់ ជាពាក្យបីខុសគ្នា ហើយមាន័យខុសគ្នា ដែលមានក្នុងភាសាខ្មែរ គ្រាន់តែមួយជាពាក្យខ្មែរ ឯពីរទៀតជាពាក្យខ្ចីពីសំស្ក្រឹត។ ពីមុនមកពុំដែលមានបញ្ហាអ្វីឡើយ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃ អ្នកខ្លះដែលខ្ជីខ្ជាពុំគិតថាភាសាខ្មែរខ្ពង់ខ្ពស់ បែរជាសរសេរច្រឡំពាក្យទាំងបីនេះទៅជា “ចាក់ ” តែម៉្យាង។
