ដោយ ស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ
ភាសាខ្មែរ ក៏ដូចជាភាសាឯទៀតដែរ មានពាក្យសង្កត់ន័យច្រើនណាស់ ជាអាទិ៍ គឺ “ណាស់”, “មែនទែន”, “អស់ទាស់”, “លែងនិយាយ”។ ជួនកាល គេប្រើ ពាក្យអសុរសផ្សេងៗទៀត ដើម្បីសង្កត់ន័យឲ្យកាន់តែខ្លាំង។ ជួនកាលពាក្យដែលប្រើភ្ជាប់ខ្លះ ខ្ញុំនៅតែពុំទាន់យល់ ឧទាហរណ៍ អ្នកកំពង់ចាមតែងនិយាយថា “... ដល់កំបេរហើយ!” បើពុំដូច្នោះទេក៏ថា “...តំបន់ហើយ!”។ បើត្រឹមតែថា “...ដល់កហើយ!” នោះ យើងអាចកាត់យល់បានថាស្ថានការណ៍អ្វីមួយមកដល់កម្រឹតខ្លាំង ឬគួរឲ្យព្រួយបារម្ភ ព្រោះយើងអាចប្រៀបទៅនឹងការចុះទឹក បើទឹកដល់កហើយគួររកផ្លូវដោះស្រាយដើម្បីកុំឲ្យចូលច្រមុះទាន់។ ជួនកាលកិរិយា “រក” ក៏មានប្រើក្នុងករណីនេះដែរ ឧទាហរណ៍ពាក្យថា “រកម៉ែ!”។ ធម្មតាក្មេងឬធំហើយក្តី ពេលសប្បាយភ្លើតភ្លើន ពុំសូវនឹកគិតអ្វីឡើយ តែដល់មានអាសន្នអ្វីមួយតែងនឹកឃើញអ្នកដែលខ្លួនធ្លាប់ពឹងពាក់ ឬដែលធ្លាប់បីបមខ្លួនតាំងពីតូចមក បើសង្គមខ្មែរគឺម្តាយ។ ដូច្នេះ “រកម៉ែ!” នៅទីនេះក៏មិនពិបាកយល់អ្វីដែរ។ ជួនកាលទៀតកិរិយា “រក” នេះមានប្រើនៅក្នុងពាក្យថា “រកពុទ្ធោ!” តែពាក្យនេះប្រហែលពុំអាចប្រដូចនឹងពាក្យរកម៉ែបានទេ។ ប្រការនេះសូមទុកមួយអន្លើសិន ហើយចូរយើងបែរទៅមើលពាក្យសង្កត់មួយបែបទៀតទាក់ទងនឹងអាការនៅក្នុងខ្លួន ដូចជាក្នុងឃ្លាថា “រវល់ចង់ប្រកាច់”, “រវល់ចង់ងាប់” ដែលមានន័យថា រវល់ខ្លាំងរកតែដកឃ្លាធ្វើអ្វីមិនរួច។ មុននឹងត្រឡប់មករកពាក្យរកពុទ្ធោវិញ ត្រូវបញ្ជាក់ពីពាក្យ “ចង់” ជាមុនសិន។ “ចង់” នេះពុំមែនបញ្ជាក់ពីឆន្ទៈឬចេតនាឡើយ គឺប្រើក្នុងន័យថា “រកកល” ឧទាហរណ៍ “ចង់គ្រុន” ពុំបានសេចក្តីថាអ្នកនិយាយមានចេតនាចង់ឲ្យខ្លួនឯងឈឺទេ គឺខ្លួននោះស្រៀវស្រាញរកកលគ្រុន។ ដូច្នេះ “ចង់ប្រកាច់” ឬ “ចង់ងាប់” ច្បាស់ជាកាន់តែពុំមែនជាចេតនាសោះឡើយ ត្បិតប្រកាច់ ឬងាប់ត្រង់កន្លែងនេះសុទ្ធសឹងជាប្រការដែលអ្នកនិយាយនោះសូមចៀសឲ្យផុត។
ត្រឡប់មកពាក្យ “រកពុទ្ធោ!” វិញ។ នៅក្នុងជំនឿងព្រហ្មញ្ញសាសនាក្ដី ពុទ្ធសាសនាក្តី មនុស្សជិតស្លាប់ គេរមែងយករឿងទាក់ទងនឹងព្រះ ឬធម៌មកសូត្រឲ្យស្តាប់ ដើម្បីឲ្យអ្នកនោះបានជាប់និស្ស័យនិងព្រះដែលជាកុសលសម្រាប់ទៅជាតិមុខ។ កាលណាគេដឹងថាមនុស្សម្នាក់ ច្បាស់ជាដាច់ខ្យល់ស្លាប់ឆាប់ៗនោះ អាចារ្យឬនរណាដែលនៅជិត រមែងស្រែកដាក់ត្រចៀកអ្នកនោះថា “ពុទ្ធោ!” ឬ “ពុទ្ធោអរហំ”។ គឺមកពីគេស្រែកពាក្យនេះដាក់ត្រចៀកអ្នកដែលកំពុងដកចង្កាមាន់ដូច្នោះហើយ ទើបខ្ញុំយល់ថា ពាក្យនេះស្មើនឹង “ស្លាប់” ឬ “រកកលស្លាប់”។ ហេតុនេះ ដែលថា “...រកពុទ្ធោ” នោះ ប្រហែលជាពុំប្រើក្នុងន័យដូច “...រកម៉ែ” ឡើយ ព្រោះជាការដែលអ្នកនិយាយប្រាថ្នាសូមឲ្យចៀសផុត មិនខុសអ្វីពី “ចង់ប្រកាច់” ឬ “ចង់ងាប់” ដូចនិយាយនៅខាងលើ។
ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ន័យទាំងនេះមិនឃ្លាងឃ្លាតពីគំនិតដើមដែលថា “ណាស់”, “មែនទែន”, “អស់ទាស់”, “លែងនិយាយ” ដូចបានពោលមកពីខាងដើម។ ដូច្នោះហើយបានជាយើងធ្លាប់ឮគេនិយាយថា “រវល់រកពុទ្ធោ”, “កើតទុក្ខរកពុទ្ធោ”ឬ “សប្បាយរកពុទ្ធោ” ពុំខុសអ្វីពីថា “រវល់ចង់ងាប់”, “កើតទុក្ខចង់ងាប់” ឬ “សប្បាយចង់ងាប់”។
