នគរគោកធ្លក

សេចក្តីដោយ អាំង ជូលាន, គំនូរដោយ ហ៊ុយ ណូ

ក្នុងកិច្ចក្រោយគេបង្អស់នៅក្នុងមង្គលការ សាមីខ្លួនទាំងពីរត្រូវចូលទៅក្នុងបន្ទប់។ យើងសង្កេតឃើញថា កូនកម្លោះតែងតែដើរក្រោយកូនក្រមុំជានិច្ច ហើមិនតែប៉ុណ្ណោះ តោងស្បៃនាងនោះទៅទៀត។ បើយើងយកឥរិយាបទនេះមកពិចារណា ឃើញថាមានចំណុចពីរដែលគួរយកមកគិត។ ជាដំបូងគប្បីកុំភ្លេចថា កិច្ចនេះកើតមានយូរមកហើយ មានន័យថាត្រូវដាក់វាទៅក្នុងបរិបទប្រពៃណី ពោលគឺពុំមែនជាកិច្ចដែលទើបនឹងមានឡើងនៅពេលនេះ ឬថ្មីៗមុននេះបន្តិចឡើយ។

ដូច្នេះចំណុចទីមួយនៅត្រង់ប្រការប្លែកថា ប្រុសដើរក្រោយស្រី ត្បិតធម្មតា តាមប្រពៃណីសុទ្ធសាធ ស្រីតែងតែមិនចេញមុខប៉ុន្មានទេ បើបាយក៏មិនបាយមុនប្តី ទោះជាបាយជុំគ្នាក៏មិនចប់ក្រោយប្តី បើមានភ្ញៀវសំខាន់ មិនទាំងមកបាយជាមួយគេផងក៏មាន ថ្វីត្បិតតែខ្លួនជាអ្នកធ្វើម្ហូប។ ដំណេកវិញក៏ដូចគ្នា គឺថាត្រូវភ្ញាក់ក្រោកមុនប្តី។ ឥរិយាបទអ្វីផ្សេងទៀតក៏តែងតែរបៀបនេះឯង។ បើទៅណាមកណាជាមួយប្តីក្នុងចំណោមគេឯងផង គឺតែងតែដើរក្រោយប្តី។ នេះនិយាយពីប្រពៃណីពីមុនមក ឯសព្វថ្ងៃវិញ របៀបរស់នៅវិវឌ្ឍមកតាមសម័យកាលឆ្ងាយដែរហើយ។

ចំណុចទីពីរគឺថា ក្នុងកិច្ចនោះ មិនត្រឹមតែប្រុសដើរក្រោយស្រីប៉ុណ្ណោះឡើយ គឺថែមទាំងកាន់តោងជាយស្បៃស្រីនោះទៅទៀត។ ហេតុអ្វីបានជាដូច្នេះ ?

 

១. យកតម្រាប់តាមបុព្វការី

ត្រង់ចំណុចទាំងពីរនេះ គេពន្យល់ថាគឺជាការឲ្យកូនកម្លោះកូនក្រមុំនោះត្រាប់តាមបុព្វការីដើមបង្អស់នៃជនជាតិខ្មែរ ដោយយករឿង «នគរគោកធ្លក» មកពន្យល់។ កាលនោះ ដើម្បីបាននាងនាគជាភរិយា ព្រះថោងត្រូវចូលទៅដណ្តឹងនាងពីស្តេចឪពុកជានាគ ដែលគង់នៅស្ថានបាតាល ក្នុងទីជ្រៅបំផុតនៃមហាសាគរ។ ដូច្នេះត្រូវតាមពីក្រោយនាង ត្បិតខ្លួនឯងមិនដឹងទេថាតើស្ថាននោះនៅទីណា។ មួយវិញទៀត ទាល់តែតោងស្បៃឲ្យជាប់ទើបមិនឈ្លក់ទឹកស្លាប់។ តើថានេះគ្រាន់តែនិយាយតម្រូវតាមរឿងឲ្យតែបានចម្លើយឬយ៉ាងណា ?

ប្រហែលជាពុំមែនដូច្នេះទេ ព្រោះជួនកាលយើងឃើញមានចម្លាក់រូបនាងនាគនៅលើពពិល។ យើងដឹងហើយថាពពិលគេតែងបង្វិលនៅក្នុងកិច្ចនានា ជាពិសេសបំផុតគឺកិច្ចមួយនៅក្នុងមង្គលការហៅថា «បង្វិលពពិល» ដូច្នេះតែម្តង។ បើត្រឹមតែនៅរូបលេខ១ យើងអាចគិតថានៅលើសន្លឹកនោះ ជារូបដែលចាស់ពីដើមហៅថា «នារីផល» ឯរូបនៅលើដងកាន់វិញទើបជារូបនាគ។ និយាយឲ្យខ្លីមកគឺជារូបពីរដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ លុះមកមើលរូបលេខ២ទើបឃើញថាទាំងអស់នោះជាសត្វលោកតែមួយទេ គឺនាងនាគដែលជាម្តាយនៃខ្មែររាល់គ្នាគ្រប់ជំនាន់។ បានឃើញតម្រុយនេះហើយ គប្បីយើងដេញដោលតទៅទៀត។ នៅរូបលេខ៣ គេឃើញមានរូបរុក្ខជាតិអ្វីមួយនៅលើសន្លឹកនោះ ទំនងជាដើមឬជាមែក តែយ៉ាងណាក៏ជារុក្ខជាតិដែលគេបង្ហាញជារបៀបក្បាច់ គឺពុំមែនចម្លងឲ្យដូចអ្វីដែលឃើញក្នុងធម្មជាតិស្រស់ឡើយ។ នៅរូបលេខ៤ ទើបកាន់តែច្បាស់ថាជាដើមឈើ។

ដោយសារបានឃើញរូបនាងនាគ ដែលជានិមិត្តរូបនៃទឹក នៅលើពពិលពីរមុនមកហើយ រូបទាំងពីរខាងក្រោយនេះសមខ្លាំងណាស់ថាគេឆ្លាក់សំដៅថាជាដើមធ្លក ដ្បិតជានិមិត្តរូបនៃដីគោក ហើយរឿងនិទានថាព្រះថោងគង់នៅទីនោះ។

ពពិលទាំងបួនខាងលើនេះជារបស់ចាស់ គឺថាអាចមានចំណាស់ប្រមាណ១០០ឆ្នាំឬលើសនេះផងក៏សឹងថាបាន។ បើរបស់ផលិតថ្មីក្រោយមកនេះ យើងឃើញថាមានខ្លះជារូបនាងនាគនិងរូបដើមឈើច្បាស់ចែស (រូបលេខ៥, ©ព្រាបចាន់ម៉ារ៉ា)។

និយាយមួយម៉ាត់យ៉ាងខ្លីមក គឺពពិលទាំងនេះភ្ជាប់ចំណុចតោងជាយស្បៃក្នុងមង្គលការទៅនឹងរឿង «នគរគោកធ្លក» មែន។ គួរយើងកុំភ្លេចពាក្យចាស់ថា «បង្កើតកូនចៅតផៅសណ្តាន»។ ដោយសារព្រះថោងនិងនាងនាគបានជាគូនិងគ្នាដូច្នេះហើយ ទើបបានជាមានមនុស្សខ្មែរដល់សព្វថ្ងៃ រីឯមង្គលការក៏សង្គមបង្កើតឡើងដើម្បីទទួលស្គាល់ថា អ្នកនេះនិងនាងនេះមកភពប្រសព្វគ្នាតាមប្រពៃណី ហើយបង្កើនពូជពង្សតាមសណ្តានរៀងៗខ្លួន។ ឯពពិលភ្ជាប់ទៅនឹងទៀនដែលគេបង្វិលនោះ ក៏យើងយល់ន័យហើយដែរ (កំណត់អធិប្បាយ១)។

 

២. កំណើតមនុស្សនិងនគរខ្មែរ

តទៅនេះជារឿង «នគរគោកធ្លក» និទានដោយសង្ខេបតាមការតំណាលពីអ្នកស្រុកនៅតំបន់អង្គរ ៖

កាលដើមឡើយ មានតែមហាសមុទ្រទាំងអស់។ ដីគ្មានទេ ក្រៅតែពី «គោក» តូចមួយដែលលេចចេញពីផ្ទៃទឹកមក។ នៅលើគោកនោះក៏គ្មានអ្វីទៀតក្រៅពីធ្លកមួយដើមព្រមទាំងមនុស្សម្នាក់ ពោលគឺព្រះថោងដែលជ្រកនៅក្រោមម្លប់ដើមនោះ។ ថ្ងៃមួយ នាងនាគឡើងមកពីស្ថានបាតាលដើម្បីកំសាន្តលេងទឹកលើផ្ទៃសមុទ្រនៅក្បែរមាត់គោកនោះ ដោយមានបរិពារមកតាមកំដរផង ដ្បិតនាងជាបុត្រីស្តេចភូជង្គនាគ (រូបលេខ៦-៧)។ ព្រះថោងឃើញនាងភ្លាមក៏ចាប់ចិត្តប្រតិព័ទ្ធ ហើយក៏ទៅចែចង់។ នាងនាគប្រាប់ទៅវិញថា បើចង់បាននាង ទាល់តែចូលស្តីដល់ព្រះបិតាដែលគង់នៅឯបាតសមុទ្រ។ ព្រះថោងក៏ព្រមធ្វើតាម។

ដំណើរទៅស្ថានបាតាលនោះ គឺនាងនាគជាអ្នកនាំផ្លូវ។ នាងក៏មុជទៅក្នុងទឹក ដោយឲ្យព្រះថោងតោងស្បៃនាងឲ្យជាប់ដើម្បីកុំឲ្យឈ្លក់លង់ (រូបលេខ៨)។ ទៅដល់ស្ថាននោះ ព្រះថោងក៏ចូលសូមសេចក្តីអនុញ្ញាតិស្តីដណ្តឹងនាងពីស្តេចនាគជាឪពុកត្រឹមត្រូវ (រូបលេខ៩)។ ស្តេចនាគក៏យល់ព្រមរៀបការឲ្យអ្នកទាំងពីរបានគ្នាជាប្តីប្រពន្ធ។ បន្ទាប់មក ព្រះថោងត្រូវត្រឡប់មកលើគោកវិញ ដ្បិតខ្លួនជាតិជាមនុស្ស ត្រូវនាំភរិយាមករៀបចំឲ្យមានជានគរនៅស្ថានគោក (រូបលេខ១០)។

ដូច្នេះហើយ បន្ទាប់មកមិនយូរប៉ុន្មាន ព្រះបិតាក៏យាងឡើងមកលើគោកធ្លកដើម្បីវាតទីដីនោះឲ្យបានធំទូលាយសម្រាប់កូន។ មកដល់ភ្លាម ស្តេចនាគយកមាត់បូមទឹកនៅជុំវិញនោះព្រួសចេញទៅឆ្ងាយ ឯកន្ទុយក៏បក់រវិចទៅវិញទៅមកជាមួយគ្នានោះ ដើម្បីដេញទឹកវាតទីយកដីដែរ (រូបលេខ១១)។ ឥឡូវនេះបានលំហដីទូធំលំទូលាយហើយ។ ទីដែលដើមឡើយគ្រាន់តែជាគោកតូចមួយ ក៏ក្លាយទៅជានគរ គឺថា «គោកធ្លក» ក្លាយមកជា «នគរ [ដែលពីមុនមកគ្រាន់តែជា] គោកធ្លក» (គោក និង នគរ ៖ កំណត់អធិប្បាយ២-៣)។ អំណើះតទៅ ព្រះថោងត្រូវកសាងវាំងរស់នៅឲ្យបានសមរម្យ តាមពាក្យផ្តែផ្តាំនៃភូជង្គនាគជាបិតាក្មេក។ មុននឹងយាងចុះទៅស្ថានបាតាលវិញ ព្រះអង្គផ្តាំផ្តាច់ទៅបុត្រប្រសាថា សាងអ្វីក៏បាន ស្រេចតែនឹងចិត្ត ប៉ុន្តែជៀសវាងកុំឲ្យមានរូបព្រហ្មឲ្យសោះ ត្បិតព្រះអង្គខ្លាចព្រហ្មណាស់។ ផ្តាំតែប៉ុណ្ណោះក៏យាងចុះទៅបាតសមុទ្រវិញ។

ព្រះថោងមានព្រះទ័យចង់ធ្វើអ្វីឲ្យតែផ្ទុយនឹងបណ្តាំឪពុកក្មេក ដូច្នេះក៏ចាប់ផ្តើមសាងព្រះរាជវាំងដែលមានកំពូលដំបូលជាមុខព្រហ្ម (រូបលេខ១២)។ មិនថាតែព្រះដំណាក់គង់នៅប៉ុណ្ណោះឡើយ សូម្បីតែក្លោងទ្វារនៅឯកំពែងវាំងក៏មានមុខព្រហ្មទាំងអស់ (រូបលេខ១៣)។

ថ្ងៃមួយស្តេចភូជង្គនាគនឹកកូនទាំងពីរ ក៏ហែលទឹកឡើងមកនគរគោកធ្លកដើម្បីមកសួរសុខទុក្ខ ហើយចេញតាមច្រកដែលធ្លាប់ចេញចូលពីមុនមក (រូបលេខ១៤)។ ពេលមកដល់លើគោកភ្លាម ងាកទៅឯណាក៏ទតឃើញតែមុខព្រហ្ម ជាហេតុធ្វើឲ្យខ្ញាល់ខ្លាំងនឹងបុត្រប្រសា ដ្បិតជាការផ្គើននឹងបណ្តាំ។ លុះស្តីបន្ទោសព្រះថោងទៅ ព្រះថោងក៏ពុំព្រមទទួលខុស ដែលបង្ហាញថាការសាងមុខព្រហ្មទាំងអស់នេះចេញមកពីចេតនាពិតប្រាកដ (រូបលេខ១៥)។ មិនយូរប៉ុន្មានការតមាត់គ្នានោះក៏ក្លាយជាជម្លោះធំទៅៗ រហូតដល់ប្រយុទ្ធគ្នាដោយអាវុធ (រូបលេខ១៦)។ នៅទីបំផុត ព្រះថោងកាប់ឪពុកក្មេកដាច់ច្រើនកំណាត់ (រូបលេខ១៧)។ ពេលនោះ ឈាមស្តេចភូជង្គនាគបាញ់ចេញមកប្រសេចប្រសាចប៉ះលើខ្លួនព្រះថោង។ ដោយពៀរវេរាសម្លាប់បិតាក្មេក ឈាមប្រឡាក់លើខ្លួននេះក៏ធ្វើឲ្យព្រះថោងចេញរោគឃ្លង់ពាសពេញស្បែក។ អំណើះតទៅ គេលែងនិយាយពី «ព្រះថោង» ទៀតហើយ ដ្បិតគេហៅព្រះអង្គថា «ស្តេចគម្លង់» ដូច្នេះទៅវិញ។ ឯតំណាលពីនគរគោកធ្លកក៏ចប់ត្រឹមនេះ។

រឿងនគរគោកធ្លកនេះបង្ហាញគំនិតមួយថា ជនជាតិខ្មែរ ដើមឡើយមានពូជជាសត្វពស់ពាក់កណ្តាលដែរ ដ្បិតបុព្វការីស្រីទីមួយនោះជានាគរស់នៅស្ថានបាតាល។ ប៉ុន្តែថ្វីដ្បិតតែរឿងពុំមាននិយាយ តែយើងក៏អាចសន្និដ្ឋានថា ក្រោយមកនាងនាគដាច់ផុតពីភពនាគជាស្ថាពរ ដោយសារទីមួយបានប្តីជាមនុស្ស ហើយមករស់នៅដីគោកជាស្ថានមនុស្ស ឯទីពីរគឺឪពុកស្លាប់ ធ្វើឲ្យអស់ហេតុផលអ្វីទៀតនឹងទៅស្ថានដើមវិញ។

យ៉ាងណាក៏ទំនាក់ទំនងរវាងសមុទ្រនឹងដីគោក តាមរយៈនាគនឹងដើមធ្លក នៅជាប់នឹងវប្បធម៌ខ្មែរខ្លាំងដែរ។ រូបលេខ១៨ (©ព្រាប ចាន់ម៉ារ៉ា) ជាសំពត់ហូលមួយ ដែលហាក់ដូចជារំលឹករឿងនេះ។ យើងឃើញថាលើផ្ទាំងទាំងមូលនោះ គេបង្ហាញរូបដដែលៗទេ គឺថាមានសត្វនាគដែលបត់ពើងខ្លួនប៉ែកកណ្តាលឡើងទៅលើ ហាក់ដូចជាដើម្បីឲ្យឡើងផុតទឹក។ នៅពីលើនោះមានដើមឈើមួយដើម។ ពិតហើយថានៅចុងឈើនោះ គេឃើញមានហង្សនៅសងខាង ដែលពុំមាននិយាយនៅក្នុងរឿង។ ធម្មតាគេចាត់ទុកហង្សថាជាបក្សីស្ថានសួគ៌។ ក្នុងន័យនេះ យើងអាចបកស្រាយបានថាគេបង្ហាញស្ថានបី ពោលគឺស្ថានបាតាល, ស្ថានមនុស្ស និងស្ថានសួគ៌។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តីក៏យើងហាក់ដូចជាឃើញនគរគោកធ្លកលើភ្នែកស្រស់។ ប្រការនេះពុំមែនមានន័យថា អ្នកត្បាញមានចេតនាគិតក្នុងចិត្តច្បាស់ថាយ៉ាងនេះដែរ តែសង្គមដែលធ្លាប់មានវប្បធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់មកយូរអង្វែង តែងតែមានការចងចាំប្រភេទម្យ៉ាងដែលពុំមែនស្ថិតនៅស្រទាប់ហៅថា «សតិ»ឡើយ។ ស្រទាប់នោះមិនមែនជាស្រទាប់ដឹងខ្លួនច្បាស់ជាក់ស្តែងស្រស់ៗនឹងភ្នែកទេ តែគឺស្ថិតនៅកន្លៀតកន្លោះណាមួយនៃក្បាល ហើយដែលអាចផុះចេញមកព្រាលៗយូរៗម្តងប៉ុណ្ណោះ (បើហៅតាមពាក្យគេ គឺ reminiscence)។

៣. រឿងគោកធ្លកនឹងតំបន់អង្គរ

រូបនៅលើពពិលឬនៅលើហូលដូចបានបង្ហាញមកមុននេះ គ្រាន់តែបានប្រទះឡើងដោយចៃដន្យប៉ុណ្ណោះ មិនដឹងថាតើមានអ្វីផ្សេងពីនេះទៀត។ តែយ៉ាងណាក៏ប្រការនេះសឲ្យឃើញថារឿងនគរគោកធ្លកមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ក្នុងចំណោមប្រជាជនខ្មែរ។ ទោះជាសព្វថ្ងៃ មានមនុស្សច្រើនដែលមិនអាចនិទានចប់ ក៏គង់អ្នកទាំងនោះដឹងសាច់រឿងជាគោលៗដែរ។ រីឯឈ្មោះភូមិស្រុកថា «គោកធ្លក» ក៏មាននៅច្រើនកន្លែង តាមទីឬតំបន់ខុសៗគ្នា។ តាមសង្កេតមើល កាលណាមានឈ្មោះដូច្នេះ ទីនោះច្រើនតែជាបុរាណស្ថាន ឬមួយក៏មានសំណង់បុរាណអ្វីមួយនៅជិត។ នៅខេត្តតាកែវក្តី ខេត្តសៀមរាបក្តី សុទ្ធសឹងមានភូមិស្រុកឈ្មោះគោកធ្លក។ នៅទីដទៃទៀតក៏ប្រហែលជាមានដែរ។ ដូច្នេះប្រការសំខាន់មួយដែលគួរដឹងគឺថា តើរឿងនេះដំបូងបង្អស់កើតចេញមកពីទីណា មុននឹងល្បីសុះសាយពេញប្រទេស ? ខ្ញុំក៏មិនហ៊ានពោលដាច់ណាត់ថាចេញពីណាមកមុនគេច្បាស់ប្រាកដដែរ ទាល់តែយើងនាំស្រាវជ្រាវតទៅទៀត។ បើនិយាយត្រឹមតែក្នុងការសង្ស័យនៅឡើយ នោះទើបហ៊ានបញ្ចេញសមត្តិកម្មថា កើតចេញមកដំបូងពីអ្នកស្រុកនៅតំបន់អង្គរធំ។ ចំណុចរួមគ្នាដែលធ្វើឲ្យសង្ស័យនោះមានមួយចំនួន ប៉ុន្តែខ្ញុំសូមលើកតែប្រការឈ្មោះមកនិយាយសិន។ ដូចបានពោលមកពីលើហើយ ក្រៅពីតំបន់ដែលនៅខាងជើង ពាក្យ «គោក» គេប្រើតែជាគុណនាមប៉ុណ្ណោះ។ ជានាមវិញគឺគ្មានទេ។ ឈ្មោះភូមិស្រុកដែលអ្នកនៅខាងជើងហៅថា «គោក» បើនៅទីដទៃវិញច្រើនហៅថា «ទួល» (ឧ. ទួលកី), «តាំង» (ឧ. តាំងក្រសាំង។ បើឈ្មោះ «តាំងគោក» ផងកាន់តែបង្ហាញច្បាស់ទៅទៀតថានិយាយជាន់គ្នា គឺសំដៅថា «តាំងដែលគោក» ហើយក្នុងនោះ «គោក» ក្រាន់តែជាគុណនាមប៉ុណ្ណោះ), «អង្គ» (ឧ. អង្គស្នួល)។ល។ ដូច្នេះបើរឿងនេះកើតចេញមកមុនគេពីខេត្តតាកែវ ឧ. ម្តុំភូមិបាក់ដាវ ឬក៏ម្តុំភ្នំដា-ភ្នំបុរី ដែលជាបុរាណស្ថានចាស់តាំងពីស.វ.ទី៦នោះ គឺប្រហែលជារឿងនេះឈ្មោះ «នគរអង្គធ្លក» ទៅវិញទេ។ តែយ៉ាងណាក៏អះអាងឲ្យដាច់អហង្ការមិនទាន់បាន ម្ល៉ោះហើយផ្អាកការវែកញែកត្រឹមនេះសិន។

ត្រឡប់មករឿងដែលរៀបរាប់សង្ខេបពីលើ គឺ «រឿងព្រេង» ដែលស្រង់ពីការនិទាននៃអ្នកស្រុកអង្គរជាទូទៅ ហើយជាពិសេសអ្នកស្រុកដែលរស់នៅជុំវិញអង្គរធំ (កំណត់អធិប្បាយ៤) ។ នៅទីនេះ ខ្ញុំយកការបកស្រាយដែលចេញពីមាត់អ្នកស្រុកតែម្តងមកបង្ហាញ។ ចំពោះអ្នកទាំងនេះ គោកធ្លកស្ថិតនៅម្តុំប្រាសាទបាយ័ន្តដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃនេះឯង។ ដូច្នេះហើយបានជានៅជាប់ខាងលិចប្រាសាទនោះ មានវត្តមួយឈ្មោះហៅថា «ព្រះអង្គគោកធ្លក» (រូបលេខ១៩, ‍‌‍©EFEO) ដែលព្រះរាជវង្សតែងរាប់អានជារៀងមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ហេតុអ្វីបានជាអង្គរធំមានរូបរាងដូច្នេះ ? គឺកាលដែលស្តេចនាគរាជបូមទឹកនឹងមាត់ហើយព្រួស ព្រមទាំងយកកន្ទុយក្រវីដេញទឹកឲ្យទៅឆ្ងាយនោះ គោកក៏លេចចេញរូបរាងកាន់តែធំទៅៗ។ ទឹកសមុទ្រក៏ដកថយទៅនៅកសិន្ធុដែលពាត់អង្គរធំ ដូចមានបង្ហាញនៅរូបលេខ២០ ៖ ចំណុចខ្មៅកណ្តាល (ប្រាសាទបាយ័ន្ត) ជាគោកធ្លក, ផ្ទៃលឿងជាដីដែលផុះចេញឡើងពីការបណ្តេញទឹក, ខ្សែក្រវ៉ាត់ខៀវជុំវិញជាសមុទ្រដែលថយទៅឆ្ងាយ។ ព្រះមន្ទីរវាំង គឺប្រាសាទបាយ័ន្ត រីឯក្លោងទ្វារ គឺក្លោងទ្វារអង្គរធំទាំងប្រាំដែលមានរូបព្រហ្មនោះ។ កាលដែលស្តេចនាគរាជឡើងចុះសួរសុខទុក្ខកូន គឺចេញមកតាមមាត់ «អណ្តូងព្រេង» ដែលសព្វថ្ងៃតែងតែមានអ្នកចម្ងាយមកយកទឹកពីក្នុងនោះ ប្រើជាទឹកមន្តសក្តិសិទ្ធ (កំណត់អធិប្បាយ៥)។ សូមមើលរូបលេខ២១ (©J. Dumarçay) ត្រង់កន្លែងពណ៌ក្រហម។ នៅរូបលេខ២២ យើងឃើញថាគេធ្វើរបារាំងមាត់អណ្តូងការពារកុំឲ្យមនុស្សធ្លាក់ ដ្បិតទីក្នុងប្រាសាទត្រង់នោះងងិតផង។ ចេញពីបន្ទប់អណ្តូងព្រេងនោះវិញ មិនឆ្ងាយប៉ុន្មាន មានចម្លាក់ផ្សេងៗនៅលើជញ្ជាំងជាធម្មតា។ អ្នកស្រុកនិយាយថារូបលេខ២៣គឺព្រះថោង ឯលេខ២៤ជានាងនាគ។ នៅកន្លែងមួយនោះ មានរូបមនុស្សប្រយុទ្ធគ្នាជាមួយពស់មួយយ៉ាងធំ។ គេថាត្រង់នេះគឺព្រះថោងប្រយុទ្ធជាមួយស្តេចភូជង្គនាគជាបិតាក្មេក (រូបលេខ២៥)។ រូបមនុស្សប្រយុទ្ធនឹងពស់មានមួយកន្លែងទៀត នៅប្រាសាទបាយ័ន្តដដែល តែមនុស្សនោះពុំតែងខ្លួនរបៀបជាក្សត្រទេ (រូបលេខ២៦-២៧, ©Maheungsa)។ ដល់ទីបញ្ចប់ទៅ ព្រះថោងកើតឃ្លង់ដោយសារឈាមនាគបាញ់លើខ្លួន ហើយគេហៅថា «ស្តេចគម្លង់»។ ស្តេច នោះ គឺប្រតិមាដែលពីមុនមកគេគោរពបូជានៅលើ «លានស្តេចគម្លង់» ក្នុងអង្គរធំនោះតែម្តង (រូបលេខ២៨, ©M. Coe)។

នៅអង្គរធំដដែល មានប្រការមួយទៀតដែលគួរពិចារណារុករកឲ្យបានជ្រៅជ្រះ។ ប្រការនេះមិនមែនរឿងព្រេងនិទានអ្វីទៀតឡើយ តែគឺជាការពិតដែលលេចចេញមកពីការស្រាវជ្រាវ។ ប្រមាណ២០ឆ្នាំតមកដល់ឥឡូវនេះ មានកម្មវិធីស្រាវជ្រាវរយៈពេលវែងមួយនៅទីផ្សេងៗក្នុងបរិវេណអង្គរធំ ដឹកនាំដោយបុរាណវិទូ Jacques Gaucher។ ក្នុងចំណោមការងារទាំងអម្បាលម៉ាន មានការធ្វើកំណាយច្រើនកន្លែងក្នុងព្រះរាជវាំងចាស់ ជាពិសេសនៅក្បែរៗប្រាសាទភិមានអាកាស។ នៅចម្ងាយប្រមាណ១៥ម. ពីមុមនិរតីនៃប្រាសាទនេះ ក្នុងជម្រៅប្រមាណ៥ម.ទៅក្នុងដី គេប្រទះឃើញដើមឈើទាំងមូលមួយដើម ដេកស្មើរត់បន្ទាត់ជើង-ត្បូងត្រង់ឥតខ្ចោះ។ ស្ថានភាពនោះធ្វើឲ្យយល់ថាមិនមែនដើមនោះរលំពេលណាមួយខ្លួនឯងឡើយ គឺសមតែមនុស្សរៀបតម្រង់ផ្តេកនៅទីនោះ ស្របតាមជំនឿអ្វីមួយដែលយើងមិនទាន់យល់។ លុះយកបំណែកឈើនោះទៅពិនិត្យវិភាគនៅមន្ទីរពិសោធន៍ទៅ ទើបគេដឹងថាជាដើមធ្លក។ ប្រការនេះបង្ហាញថា ពីមុនមក ដើមធ្លក ច្បាស់ជាមានទាក់ទងអ្វីមួយនៅក្នុងជំនឿខ្មែរមែន។ ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងរឿងព្រេងដែលរៀបរាប់ពីខាងលើ ដើមនោះជាដើមធ្លក ហើយជាដើមឈើដែលទោលតែឯងលើគោកតែមួយ លេចចេញពីមហាសមុទ្រ។ សូមកុំភ្លេចថាមានជាតិសាសន៍ច្រើនដែរ ដែលមានជំនឿថា ដើមឡើយលោកនេះមានតែដើមឈើមួយដើម។ ជាភាសាបារាំងសេស គេថា arbre primordial។

សារៈសំខាន់នៃរឿងនគរគោកធ្លកនៅក្នុងអារ្យធម៌ខ្មែរនេះធំធេងណាស់ ថ្វីត្បិតតែយើងពុំសូវនឹកយកមកគិត។ មានឧទាហរណ៍មួយកើតឡើងថ្មីៗនេះឯងជាតឹកតាង។ នៅឆ្នាំ២០០៦ មានបាតុភូតមួយកើតឡើងនៅរាជធានីភ្នំពេញតែម្តង។ នារសៀលពេលមួយនោះ ស្រាប់តែមានខ្យល់កួចយ៉ាងខ្លាំងផ្តុំគ្នានៅតែមួយចំណុច ហើយកួចទឹកឡើងទៅលើយ៉ាងខ្ពស់ (រូបលេខ២៩, © ?)។ ចំណុចត្រង់នោះគឺទីប្រសព្វមុខទន្លេធំនឹងទន្លេសាប ចំមុខព្រះបរមរាជវាំងតែម្តង។ ពេលនោះមនុស្សនាំគ្នានិយាយភ្លាមថា «នាគលេងទឹក» ដែលធ្វើឲ្យយើងនឹកទៅនាងនាគដែលមកលេងទឹកនៅក្បែរគោកធ្លក។ ពិតហើយថាការដែលនិយាយដូច្នេះ ពុំមានន័យថាគេជឿយ៉ាងនោះមែនឡើយ តែប្រការសំខាន់ គឺការនឹកឃើញប្រើពាក្យថាភ្លាមៗដោយមិនបានបង្កើតមុន ត្រូវទៅតាមការចងចាំព្រាលៗដែលចេញមកពីកន្លៀតណាមួយនៃក្បាល ដូចបានពោលពីខាងលើត្រង់ចំណុចរូបហូលដែរ។

 

៤. អង្គរធំ ៖ រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះនិងរឿងនគរគោកធ្លក

យើងដឹងហើយថា រាជធានី «យសោធរ» តាំងទីនៅតំបន់ដែលមានប្រាសាទសាទស្អេកស្កះ ក្នុងតំបន់អង្គរសព្វថ្ងៃ។ ការកសាងចាប់ផ្តើមធ្វើឡើងយ៉ាងឆាប់បំផុតក៏តាំងពីស.វ.ទី៩ដែរ។ កាលនោះគេចាត់ទុកភ្នំបាខែងជាមណ្ឌល ហើយឲ្យឈ្មោះថា «វ្នំកន្តាល៑» (ភ្នំកណ្តាល) ដូច្នេះតែម្តង។ ការសាងថ្មី, ការរុះរើ, ការកែកុន។ល។ តែងតែមានឡើងជាធម្មតា ដូចជាក្រុងទូទៅលើលោកនេះដូច្នោះឯង ដ្បិតព្រះរាជាគង់នៅទីនោះ ចោមរោមដោយប្រជាជនរស់នៅស្អេកស្កះផង។ លុះមកដល់ផ្នែកខាងចុងស.វ.ទី១២ ទើបព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧រៀបចំនៅក្នុងក្រុងនោះនូវបរិវេណបួនជ្រុងស្មើមួយធំ ពាត់ជុំវិញទៅដោយកសិន្ធុទឹក ហើយដែលមួយជ្រុងៗប្រវែងប្រមាណ៣គ.ម.។ ពេលនោះហើយដែលត្រូវកែព្រមទាំងពង្រឹងហេដ្ឋារចនាសម្ព័នរបៀបជាក្រុងឲ្យស្របតាមរូបរាងថ្មី។ ឧទាហរណ៍ ទឹកប្រើប្រាស់ត្រូវរកមកតាមវិធីណាខ្លះ, ទឹកប្រើហើយត្រូវបញ្ចេញចោលទៅក្រៅយ៉ាងដូចម្តេច។ ប្រការមួយទៀតក៏សំខាន់ខ្លាំងណាស់ដែរ ដ្បិតទីនេះសម្រាប់ឲ្យមនុស្សរស់នៅមែនពិត តែត្រូវរៀបចំយ៉ាងណាឲ្យបរិវេណពិសេសនេះប្រកបដោយនិមិត្តរូបខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត គឺថាឲ្យទៅជាទេពកឋាដែលគេនិមិត្តឲ្យឃើញស្តែងនៅលើលំហដីទំហំ១២គ.ម.ក្រឡានេះ។ ទេពកឋានោះគឺរឿងដែលអ្នករៀនសូត្រសម័យថ្មីហៅថា «កូរសមុទ្រទឹកដោះ» ហើយដែលអ្នកស្រុកធម្មតាហៅថា «ទាញព្រ័ត» (កំណត់អធិប្បាយ៦)។ សង្ខេបឲ្យខ្លីបំផុតមក រឿងនោះមានដូចតទៅ ៖

ពួកទេពម្ខាង ពួកអសោរម្ខាង មានចិត្តចង់បានទឹកអម្រឹតមកក្រេប ដើម្បីឲ្យជីវិតខ្លួនគង់រហូតលែងស្លាប់។ ទឹកអម្រឹតនោះនៅឯបាតសមុទ្រទឹកដោះ ហើយដើម្បីយកបានទាល់តែកូរវឹកឲ្យកួចផុលចេញមក។ ក្រុមទាំងពីរតែងតែមានវិវាទនឹងគ្នា តែពេលនេះព្រមព្រៀងគ្នាកូរ ដោយយកភ្នំ «មន្ទរ» ដែលនៅកណ្តាលសមុទ្រនោះធ្វើជាក្នូរ ហើយយកពស់ឈ្មោះ «ពាសុកី» មកប្រើជាខ្សែព្រ័តរុំភ្នំនោះរូតទៅរូតមក (សូមគិតមកការកូរស្ករដែលមានខ្សែរូតទៅមក)។ លុះកូរយូរទៅ ភ្នំមន្ទររកកលរង្គោះរង្គើដួល ទើបព្រះនារាយណ៍កាឡាខ្លួនជាសត្វអណ្តើកទៅកល់ទ្រទប់ពីក្រោម ឯនៅពីលើវិញ គឺព្រះព្រហ្មមកគង់សង្កត់ឲ្យនឹង។ ទីបំផុតទៅ ទឹកអម្រឹតចេញមកមែន ហើយពួកអសោរយកបានមុន។ ប៉ុន្តែព្រះនារាយណ៍ប្រើល្បិច កាឡាខ្លួនជាស្រីស្អាតធ្វើឲ្យពួកនោះភ្លឹកស្មារតី បណ្តាលឲ្យពួកទេពដណ្តើមយកបាន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាទេពលែងស្គាល់សេចក្តីស្លាប់តាំងពីពេលនោះមក។

ទេពកឋានេះ ថ្វីដ្បិតតែស្គាល់មកតាមឥណ្ឌា ខ្មែរបុរាណរាប់អានចូលចិត្តខ្លាំងណាស់ ហើយឆ្លាក់ក្នុងសម័យកាលផ្សេងៗគ្នាតាំងពីស.វ.ទី១០មក នៅតាមប្រាសាទសន្ធឹកសន្ធាប់រាប់មិនអស់។ និយាយនេះមកពីនៅឥណ្ឌា ប្រជាប្រីយភាពមិនខ្លាំងក្លាប៉ុន្មានឡើយ។ នៅស្រុកខ្មែរ ភាគច្រើនជាចម្លាក់នៅលើផ្តែរទ្វារ។ បើនិយាយពីអង្គរវត្តវិញ គឺមានចម្លាក់ឈុតមួយនេះពេញមួយចំហៀងខាងត្បូងនៃរោងទងខាងកើតតែម្តង។ រូបលេខ៣០ជាផ្តែរមួយនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម (តាកែវ)។ ពួកអសោរនិងពួកទេពកំពុងកូរសមុទ្រ ដោយរូតពស់ពាសុកីទៅមក។ ភ្នំមន្ទរនោះ គេឆ្លាក់ឲ្យមានរូបរាងជាក្នូរបញ្ឈរនៅកណ្តាល។ គេបង្ហាញព្រះនារាយណ៍ក្នុងទិដ្ឋភាពពីរ ៖ នៅកណ្តាល ឱបកៀវក្នូរនោះជារូបធម្មតា ឯនៅខាងក្រោមបង្ហាញជាអវតារអណ្តើក។ នៅខាងលើ គឺព្រះព្រហ្មគង់សង្កត់ក្នូរឲ្យនឹង។ រូបលេខ៣១ ជាផ្តែរមួយនៅប្រាសាទតាមៅ (តាកែវ)។ ឈុតដដែលនោះ បង្ហាញរបៀបប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដែរ តែមានឲ្យឃើញថូសម្រាប់ដាក់ទឹកអម្រឹតនៅពីលើអណ្តើកនោះទៀតផង។

ខាងលើនេះសុទ្ធសឹងជាចម្លាក់លើផ្ទាំងថ្មតូចឬធំប៉ុណ្ណោះ។ ឯការបង្ហាញរឿងនេះនៅលើលំហដី គឺអង្គរធំនេះឯងតែម្តង។ ផ្ទៃដី១២គ.ម.ក្រឡាទាំងមូលនេះ មិនគឺអ្វីក្រៅពីការសំដែងឲ្យឃើញជាអចិន្ត្រៃនៃទេពកថាហៅថា «កូរសមុទ្រទឹកដោះ» នោះឯង។ ប្រាសាទបាយ័ន្តនៅចំកណ្តាលនោះជាភ្នំមន្ទរ (កំណត់អធិប្បាយ៧)។ «អណ្តូងព្រេង» នៅរូបលេខ២១ ត្រង់ពណ៌ក្រហមនឹងនៅរូបលេខ២២ ប្រហែលជាគេជីកដើម្បីសន្មតថា ភ្នំមន្ទរចេញមកពីបាតសមុទ្រក៏អាចស្មានដូច្នេះបាន ហើយនេះក៏ពុំមែនជាករណីមួយទោលតែឯងដែរ (កំណត់អធិប្បាយ៨)។ ព្រហ្មមុខ៤នៅលើកំពូលទាំងអស់នោះ អាចគិតថាជាព្រះព្រហ្មដែលបង្ហាញនៅផ្តែរ ក្នុងរូបលេខ៣០-៣១ក៏ប្រហែលជាមិនខុស (រូបលេខ៣២, ©ព្រាបចាន់ម៉ារ៉ា)។ ក្រុមទេពនិងក្រុមអសោរនាំគ្នាចាប់ទាញនាគពាសុកីរូតទៅរូតមក ជាការកូរសមុទ្រទឹកដោះនោះ យើងឃើញនៅគ្រប់ច្រកទ្វារអង្គរធំ (រូបលេខ៣៣, ©អ៊ាដារិត)។

និយាយទាំងប៉ុន្មានមកក្នុងចំណុចទី៤នេះ គឺអង្គរធំដែលជាក្រុងទឹកអម្រឹតបានមកពីការកូរសមុទ្រទឹកដោះ។ ទេពកថានេះ ខ្មែរចេះមកពីឥណ្ឌា ប៉ុន្តែនៅឥណ្ឌាវិញ គ្មានទេប្រាសាទបាយ័ន្ត ហើយអង្គរធំកាន់តែពុំមានទៅទៀត។ និយាយតែមួយម៉ាត់គឺថានៅឥណ្ឌាគ្មានទេ រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះដែលបង្ហាញនៅក្នុងលំហដី។ ហេតុម្តេចបានជានៅកម្ពុជា រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះមានសារៈសំខាន់លើសម្ចាស់រឿងដែលជាឥណ្ឌាឆ្ងាយអ្វីម្ល៉េះ ?

បើយកតែការកសាងអង្គរធំមួយមុខមកគិត យើងអាចពន្យល់ថា មុននោះបន្តិចរាជធានីរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរ ដោយសារចាម្បវាយលុកលុយនៅគ.ស.១១៧៧ ហើយនៅពេលព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យនៅគ.ស.១១៨១ ក្រោយពីវាយចាម្បឈ្នះវិញភ្លាម ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧រៀបចំសាងរាជធានីយសោធរឡើងវិញ ហើយលើកនេះរៀបចំទៅជាក្រុងអម្រឹត គឺថាលែងរលាយរលត់ដូចមុនទៀតហើយ។ ដូច្នេះហើយបានជាយកទេពកឋាដែលនិយាយពីទឹកអម្រឹត យកមកត្រដាងនៅលើលំហមនុស្សរស់នៅយ៉ាងនេះ។

ប៉ុន្តែបាននិយាយពីលើមកហើយថា ទេពកឋានេះមានជាចម្លាក់នៅច្រើនទឹសទីមុននោះទៅទៀត មិនមែនទាល់តែដល់សម័យកសាងអង្គរធំទើបល្បីល្បាញឡើយ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ចម្លើយប្រហែលជាស្ថិតនៅត្រង់ណាផ្សេងទៅវិញ។ យើងបានឃើញហើយថា អ្នកស្រុកអង្គរយករឿងនគរគោកធ្លកមកជាសេចក្តីពន្យល់ពីអង្គរធំ។ ត្រង់នេះគេអាចគិតថា អ្នកស្រុកពន្យល់របៀបនេះដោយសារក្រោយមក មនុស្សម្នាភ្លេចទេពកថាឥណ្ឌាដើម។ ចំណុចនេះគួរពិចារណាឲ្យបានវែងឆ្ងាយបន្តិច។ ទេពកឋាដែលបានសង្ខេបយ៉ាងខ្លីពីលើមកនេះ គឺសង្ខេបតាមគំនិតឥណ្ឌា។ តាមពិតទៅ យើងមិនដឹងថាខ្មែរសម័យបុរាណយកមកបកស្រាយតាមការយល់របស់ខ្លួនយ៉ាងណាទេ។ ដ្បិតរឿងអ្វីមួយក៏ដោយ ឲ្យតែធ្វើដំណើរទៅដល់ទីឆ្ងាយហើយ តែងតែបត់បែនទៅតាមទីតាំងថ្មីដែលសំចតនោះ បើពុំនោះទេ គឺមិនអាចរស់ជាអង្វែងទៅបាន។ រឿងរាមាយាណឥណ្ឌានិងរឿងរាមកេរ្តិ៍ខ្មែរមិនដូចគ្នាទាំងស្រុងឡើយ។

តើរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះពុំអាចចូលគ្នាបាននឹងរឿងគោកធ្លកឬយ៉ាងណា ? ខ្ញុំមិនជឿថាដូច្នោះទាល់តែសោះ។ នៅអង្គរវត្ត គេឆ្លាក់រូបមច្ឆាជាតិផ្សេងៗដែលដាច់ខ្លួនជាកំណាត់ៗដោយសារការកូរវឹក មានន័យថាទឹកដោះសមុទ្រនោះក៏រងនឹងការអន្តរាយដែរ។ បើយើងងាកមកគិតពីទឹកដែលស្តេចភូជង្គនាគបឺតព្រួសផង យកកន្ទុយវាត់ដេញឲ្យទៅទីឆ្ងាយផង ក៏អាចគិតថាជាចំណុចត្រូវគ្នាឬប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ទឹកអម្រឹតដែលបានមកធ្វើឲ្យរស់រហូត ក៏ប្រៀបទៅនឹងផ្ទៃដីដែលយកបានមកពីទឹក ដើម្បីបង្ករបង្កើតជានគរមានមនុស្សរស់នៅដែរ។ ទឹកអម្រឹតនេះបានពីបាតសមុទ្រយកមកលើ មានន័យថាអំណើះតទៅ សមុទ្រទឹកដោះនោះលែងមានអ្វីជាសំខាន់កប់ទុកទៀតហើយ។ រីឯស្តេចនាគដែលជាអ្នកផ្តល់ជីវិត ធ្វើឲ្យគោកមួយដែលមានតែមនុស្សម្នាក់រស់នៅ ក្លាយទៅជានគរមួយកើតបានជាពូជពង្សខ្មែរ ក៏ទីបំផុតទៅក្ស័យព្រះជន្មទៅដែរ។ គិតដូច្នេះទៅ កូរសមុទ្រទឹកដោះនិងគោកធ្លកដូចជាឆ្លើយឆ្លងគ្នា ស៊ីសង្វាក់គ្នាបានល្អណាស់។ នៅសល់តែចំណុចត្រង់នាងនាគ ដែលដើមឡើយជាជីវសត្វសមុទ្រ ហើយក្រោយមកដាច់ពីសមុទ្រជាស្ថាពរប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចវែងឆ្ងាយជាងនេះបន្តិចទៅទៀត ៖

 

៥. ងាកចេញពីសមុទ្រមករកដីគោក

បើពុំចាំបាច់គិតរឿងនាគឬមនុស្ស ហើយងាកមកពិចារណារកតែអ្វីដែលអាចឆ្លុះបញ្ចំងពីប្រវត្តិសាស្ត្រវិញ ប្រហែលជារឿងនគរគោកធ្លកមានន័យទាក់ទងនឹងអតីតកាលដែរ។ តែទំនាក់ទំនងនោះស្ថិតនៅស្រទាប់មួយផ្សេង ដែលតម្រូវឲ្យធ្វើការបកស្រាយសិនទើបយល់ ប្រៀបបីដូចជាគេវិភាគរកសេចក្តីពន្យល់ពីអំពើផ្សេងៗនៃមនុស្ស តាមមុខវិជ្ជាហៅថា «ចិត្តវិភាគ» (psychoanalysis) ដែរ។ បើមើលមកប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា យើងដឹងថាទឹកដីដែលចិនហៅថា «ហ្វ៊ូណាន់» បែរទៅរកសមុទ្រច្រើន។ សេចក្តីរុងរឿងថ្កុំថ្កើងដោយសារកសិកម្មគ្រាន់តែល្មមៗប៉ុណ្ណោះ ឯប្រការដែលធ្វើឲ្យមានបានខ្លាំងវិញ គឺពាណិជ្ជកម្មផ្លូវសមុទ្រ។ ក្រោយមកផ្លូវពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រក្នុងតំបន់អាស៊ីដូរ ធ្វើឲ្យកំពង់ផែយ៉ាងសំខាន់នៅអូរកែវ (តំបន់ដីសណ្តរដែលសព្វថ្ងៃជាទឹកដីប្រទេសវៀតណាម) ចុះថយសកម្មភាពយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ដូច្នេះសេដ្ឋកិច្ចក៏ចុះស្រុតឆាប់រហ័សដូចគ្នា (កំណត់អធិប្បាយ៩)។ ចាប់តាំងពីស.វ.ទី៦មក រាជ្យអំណាចនិងប្រជាជនក៏ចាប់ផ្តើមបែរខ្នងទៅសមុទ្របន្តិចម្តងៗ ដោយងាកសម្លឹងមកដីគោកខាងជើងវិញ។ នៅស.វ.ទី៩ ខ្មែរស្ទើរតែភ្លេចសមុទ្រទៅហើយ។ តំបន់ដែលយើងហៅសព្វថ្ងៃថាអង្គរ ហើយដែលជារាជធានីប្រទេសកម្ពុជាអស់រយៈពេលជាង៦សតវត្សនោះ ស្ថិតនៅឆ្ងាយពីសមុទ្រ។ ធារាសាស្ត្រខ្មែរអង្គរដ៏ល្បីល្បាញ គេដឹងឮគ្រប់គ្នា មានការលើកទំនប់, ជីកព្រែកតូចធំ, សាងបារាយជាដើមនោះ សុទ្ធសឹងជាការគ្រប់គ្រងបរិស្ថានទំនាបទឹកសាបដែលមានការកែឆ្នៃធម្មជាតិច្រើន ។

 

សន្និដ្ឋាន

«នគរគោកធ្លក» ជារឿងព្រេងក្នុងទស្សនៈនៃអ្នករៀនសូត្រសព្វថ្ងៃ ដូចមានបញ្ជាក់នៅកំណត់អធិប្បាយលេខ៤។ រឿងមួយដែលឆ្លងកាត់រយៈកាលយូរមកហើយ តែងតែមានការវិវឌ្ឍន៍ប្រែប្រួលខ្លះមិនខាន តែជាធម្មតាគ្រោងឆ្អឹងដើមជាគោលមិនងាយរង្គោះរង្គើទៅណាឡើយ។ បានជាថាដូច្នេះមកពីរឿងព្រេងជាស្នាដៃរួមនៃសង្គមនីមួយៗ។ ដើមបំផុតមានមនុស្សម្នាក់នាំអាទិ៍តាក់តែងនិយាយមែន តែបន្តបន្ទាប់មកតែងតែមានការកែឆ្នៃពីម្នាក់ទៅម្នាក់ ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ រហូតដល់ពេលណាមួយនោះ វិវឌ្ឍមកដល់រូបរាងមួយដែលនៅទ្រឹងលែងរង្គោះរង្គើ។ នេះជាលក្ខណៈនៃមរតកអរូបីយទូទៅ។ យើងមិនអាចដឹងថានរណាជាអ្នកបង្កើតរទេះគោទេ ដ្បិតពន្លកដែលលេចចេញមកដំបូងរហូតដល់បានជារូបរាងរទេះគោដែលយើងស្គាល់នេះ បានទទួលការកែលំអពីអ្នកដទៃច្រើននាក់និងច្រើនជំនាន់ទៀត រហូតមកដល់ពេលមួយ ភាពសុក្រឹតនៃរទះគោឈានមកដល់ទីបញ្ចប់។ គេលែងអាចធ្វើរទេះគោឲ្យប្រសើរជាងនោះទៀតហើយ។ បើចង់លើសពីនោះឬផ្សេងពីនោះ ទាល់តែងាកទៅរកអ្វីផ្សេងវិញ ដូចជាទៅរកគោយន្តជាដើម។ អាស្រ័យហេតុនេះ គេមិនដែលគិតថារឿងព្រេងមានអ្នកនិពន្ធឡើយ ឬមួយក៏អាចនិយាយថា អ្នកនិពន្ធរឿងព្រេងអ្វីមួយ គឺសង្គមមនុស្សទាំងមូលដែលពាក់ព័ន្ធនោះឯង។ ប្រការដែលធ្វើឲ្យរឿងព្រេងណាមួយនៅតែមានមនុស្សចងចាំច្រើនជំនាន់ គឺមកពីរឿងនោះចាក់ឬសមាំទៅក្នុងវប្បធម៌ឬប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសង្គមដែលជាម្ចាស់រឿង។

រឿងនគរគោកធ្លក (ខ្មែរ) មានទំនាក់ទំនងជិតខ្លាំងណាស់ទៅនឹងរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ (ឥណ្ឌា) ឬអាចនិយាយថាជាការយល់បកស្រាយរឿងឥណ្ឌាដោយខ្មែរ តាមស្ថានភាពជាក់ស្តែងនៃសង្គមឬប្រទេសខ្មែរ។ ក្នុងផ្នែករៀបចំក្រុងអង្គរធំតម្រូវទៅតាមទេពកឋាឥណ្ឌានោះ យើងបានឃើញមកពីលើហើយថា រឿងទាំងពីរស៊ីសង្វាក់គ្នាដល់ត្រឹមណា។ លុះដល់ដេញការបកស្រាយនេះមួយស្រទាប់ទៅទៀត ក៏យើងបានឃើញដែរថារឿងនគរគោកធ្លកនិយាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរត្រង់ចំណុចដែលខ្មែរបោះបង់ពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រចោល ហើយងាកវាតទីមកខាងជើង គឺដីគោកវិញ។ បើនិយាយតាមកំណត់ហេតុនានារបស់ចិន ហើយប្រើពាក្យតាមចិនវិញ គឺនៅត្រង់ការវិវឌ្ឍន៍នៃ «ហ្វ៊ូណាន់» មកជា «ចេនឡា»។

 

កំណត់អធិប្បាយ

១. ការសិក្សាអំពីពពិលមានច្រើនដែរ ដោយសារវត្ថុនេះធ្វើឲ្យអ្នកស្រាវជ្រាវទាំងជាតិទាំងអន្តរជាតិចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង ជាពិសេសលើអត្ថន័យនៃវត្ថុនិងអត្ថន័យនៃការប្រើប្រាស់។ បើពោលតែពីអត្ថបទខ្លីៗ នៅក្នុងបណ្តាញពត៌មានវប្បធម៌នេះក៏មានខ្លះ ដូចជានៅជំពូក២, លេខរៀង២៣ ដោយ លឹម កន្នីដ្ឋា និងជំពូក៦, លេខរៀង៥១ ដោយ អាំង ជូលាន។

២. នៅតំបន់ខាងជើង រាប់ពីសៀមរាប, ឧត្តរមានជ័យ ឡើងទៅបុរីរម្យ, សុរិន្ទ្រ... ពាក្យ «គោក» ប្រើជាគុណនាមផង ជានាមផង មិនដូចនៅក្រោមដូចជាភ្នំពេញ, តាកែវ, ស្វាយរៀង... ដែលប្រើតែជាគុណនាម។ ន័យជានាមនោះអាចសង្ខេបមកថា «ទីដែលមិនដែលឬមិនអាចលិចទឹក»។ ដូច្នេះហើយបានជាមានស្រុកភូមិរាប់មិនអស់ឡើយ ដែលឈ្មោះផ្តើមឡើងដោយ «គោក […]»។ ឧ. គោកត្នោត, គោកបេង, គោកស្លែង។ «គោកធ្លក» គឺទីដីផុតពីទឹកមួយកន្លែងដែលមានធ្លកមួយដើម។

៣. «នគរ» ជាពាក្យសំស្ក្រឹត ប្រែថា «ក្រុង, ធានី, រាជធានី»។ ខ្មែរបុរាណប្រើពាក្យនេះក្នុងន័យដើមដូច្នេះឯង ទាល់តែក្រោយឆ្ងាយមកទៀតទើបពាក្យនេះរីកន័យស្មើនឹងគំនិតថា «ប្រទេស»។

៤. ពាក្យថា «រឿងព្រេង» មនុស្សជាន់មុននិងមនុស្សបច្ចុប្បន្នមិនយល់ដូចគ្នាទេ។ ពាក្យនេះមានន័យថា ព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតមានពីមុនមក ដ្បិត «ព្រេង» គឺ «បុរាណ», «យូរអង្វែងមកហើយ» (ចូរគិតមកពាក្យ «ព្រេងនាយ»)។ បុរាណគឺអ្វីដែលគេតែងគោរព។ ដូច្នេះចំពោះអ្នកជាន់មុន រឿងព្រេងជារឿងពិត។ ឧ. រាមកេរ្តិ៍ជារឿងពិតដែលកើតមានឡើងក្នុងទ្វាបរយុគ (គឺពុំមែនក្នុងយុគសព្វថ្ងៃ ហៅថាកលិយុគនេះទេ)។ ឯមនុស្សសព្វថ្ងៃ តែកាលណានិយាយថារឿងព្រេង គឺតែងមានន័យថាជារឿងប្រឌិត។

៥. អណ្តូងព្រេងប្រែថាអណ្តូងបុរាណ (សូមមើលកំណត់លេខ៤ខាងលើ)។ អណ្តូងនេះមានមែន ប៉ុន្តែបុរាណវិទូក៏នៅតែពុំទាន់ដែលអះអាងថាមាននាទីអ្វីប្រាកដដែរ។ ទៅខាងក្រោយនេះបន្តិច ខ្ញុំនឹងមានសមត្តិកម្មមួយ។ សូមមើលកំណត់អធិប្បាយ៨។

៦. នៅក្នុងបណ្តាញពត៌មានវប្បធម៌នេះ មានអត្ថបទច្រើនដែលនិយាយពីររឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះតាមទស្សនៈផ្សេងៗ។ សូមមើលជំពូក៣, លេខរៀង៣៣ និងជំពូក៤, លេខរៀងទី២២ ដោយ ជី រដ្ឋា, ជំពូក៣, លេខរៀងទី៤៧ ដោយ ភឹង តារា, ជំពូក៤, លេខរៀងទី៤៦ ដោយ ស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ។

៧. និយាយនេះតែក្នុងបរិបទរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតប្រាសាទបាយ័ន្តដដែលនេះមានន័យច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងទៅទៀត។

៨. ប្រាសាទអង្គរវត្តក៏មានរន្ធជាអណ្តូងចុះទៅក្នុងដីដែរ។ អណ្តូងនោះនៅចំកណ្តាលប្រាង្គបាកាន្តតែម្តង ហើយចុះទៅក្រោមក្នុងជម្រៅដី២៣ម.។ មានប្រាសាទច្រើនទៀត ដែលគេបង្ហាញពីផ្នែកសមុទ្រខាងក្រោមដីដូច្នេះ ដូចជាប្រាសាទអកយំជាដើម។

៩. ពីមុនមកអ្នកស្រាវជ្រាវច្រើនគិតថា «ហ្វ៊ូណាន់» មិនមែនជាខ្មែរប៉ុន្មានទេ តែជាអាណាចក្រមួយដែលមានអារ្យធម៌កាត់ទៅរកខាងអូស្ត្រូណេស៊ី។ តែចាប់ពីរវាងប៉ុន្មានពីរទៅបីទសវត្សមកនេះ អ្នកប្រាជ្ញហាក់ដូចជាស្រុះស្រួលគ្នាកាន់តែជឿខ្លាំងឡើងៗថាជាខ្មែរ។ ជាការធម្មតាទេ ដែលកំពង់ផែធំៗមានមនុស្សជាតិសាសន៍លាយចម្រុះគ្នា។