ត្រុដិ

ដោយ អាន រស្មី / អាំង ជូលាន

ពាក្យសំស្ក្រឹត ត្រុដិ ប្រែថា «ផ្តាច់» ឬ «កាត់» ហើយច្រើនប្រើក្នុងន័យថាកាត់ផ្តាច់ពេលឲ្យចេញពីគ្នា។ ខ្មែរនិយមយកពាក្យនេះមកដាក់ឈ្មោះឲ្យល្បែងមួយដែលគេលេងពេលចូលឆ្នាំ ដ្បិតជាពេលដែលឆ្នាំថ្មីនិងឆ្នាំចាស់ត្រូវដាច់ចេញពីគ្នា។ ល្បែងនេះជាប់ស្អិតទៅនឹងកិច្ចពិធី គឺថាមិនមែនគ្រាន់តែលេងជាការសប្បាយពេល៣ថ្ងៃនោះទេ ដ្បិតការកាត់ផ្តាច់សុទ្ធសឹងមានគំនិតក្នុងនោះថាទាត់ចោលឬកំទេចអ្វីមួយចាស់ ហើយទៅចាប់យកអ្វីមួយដែលថ្មី [1]។ ដូច្នេះហើយបានជាមានត្រណមច្រើនដែលយើងខ្ញុំនឹងបង្ហាញនៅពេលក្រោយ។

មកទល់ប្រមាណកន្លះសតវត្សមុននេះ ល្បែងត្រុដិមានសន្ទុះខ្លាំងនៅតំបន់ខ្លះនៃខេត្តសៀមរាប, បាត់ដំបង, បន្ទាយមានជ័យ, ឧត្តរមានជ័យ ព្រមទាំងអតីតខេត្តខ្មែរនៅខាងជើង ដូចជាខេត្តសុរិន្ទ្រជាដើម។ បើចុះមកតំបន់ប៉ែកខាងត្បូងវិញ ដូចជាមិនច្បាស់ថាមានឡើយ។ ប្រសិនបើមាន ក៏ប្រហែលជាមិនសម្បូណ៌ឬក៏ខ្លាំងក្លាប៉ុន្មាន។

គេអាចប្រទះការរៀបរាប់និងការសិក្សាអំពីល្បែងនេះខ្លះដែរ។ ក្នុងចំណោមនោះមានការសិក្សាជ្រៅជ្រះមួយដែលត្រូវអានគឺ ៖ Éveline Porée-Maspéro, Études sur les rites agraires des Cambodgiens, Mouton & Co, Paris – La Haye 1962 : 207-232។

* * * * * * * * * *

 ត្រុដិជាការសំដែងរឿងម្យ៉ាងដែលពនេចរបន្តិច មិននៅថ្កល់មួយកន្លែងទេ គឺថាចេញពីផ្ទះមួយទៅផ្ទះមួយ រួចហើយពីភូមិមួយចូលភូមិមួយទៀត។ ការសម្តែងនោះភ្ជាប់ទៅនឹងការរៃអង្គាសដែរ ដែលមួយភាគតូចបានមកក្រុមអ្នកលេង ឯមួយភាគធំបានទៅវត្ត។ បើសារុបឲ្យខ្លីតែមួយម៉ាត់នូវសាច់រឿងដែលគេធ្លាប់សំដែងនៅតាមភូមិខ្លះៗក្នុងតំបន់អង្គរពីសម័យមុន គឺគេសំដែងការសម្លាប់សត្វប្រើសមួយនៅក្នុងព្រៃ [2]។ ព្រានមានពីរនាក់ សុទ្ធតែពាក់មុខ។ រីឯសត្វប្រើសវិញ គឺមនុស្សម្នាក់ជិះឈើកោងមួយ។ ចុងឈើខាងមុខមានចងស្នែងប្រើសដែលចាំងធ្វើពីឈើស្រាលដូចជាគជាដើម ឬមួយក៏អាចជាស្នែងប្រើសពិតៗ។ ចុងខាងក្រោយចងកន្ទុយដែលជាស្មៅនិងរុក្ខជាតិផ្សេងៗ។ ដោយសារសាច់រឿងកើតឡើងនៅព្រៃ មានអ្នកពាក់មុខសំដែងធ្វើជាសត្វធំៗក្នុងព្រៃដូចជាទន្សោងឬគោព្រៃជាដើម។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មានអ្នកពាក់ក្រចកវែងៗធ្វើពីផ្តៅ ដែលគេសន្មត់ថាជាព្រាយដើរតាមឬក៏ទំស្នែងសត្វទាំងអស់នោះ។ ក្នុងក្រុមទាំងមូលតែងតែមានអ្នកកាន់«កញ្ឆា» បួនប្រាំនាក់។ កញ្ឆានោះជាឫស្សីប្រវែងរវាង២ម៉ែត្រកន្លះ មានចងចង្ក្រង់និងអ្វីៗច្រើនទៀតសម្រាប់អុកទៅដីចុះឡើងនៅពេលច្រៀង។ មានអ្នកកាន់ដងមួយទៀតវែង ហៅថាដងសន្ទូច ដែលគេចងថង់មួយនៅចុងសម្រាប់អង្គាសប្រាក់។ ជាធម្មតាតែងតែមានភ្លេងដែលមានស្គរ, ប៉ី, ទ្រ... ជាឧបករណ៍។ កញ្ឆាដែលនិយាយមុននេះក៏ប្រៀបបាននឹងឧបករណ៍មួយដែរ ដ្បិតគេអុកមួយៗទៅលើដីជាចង្វាក់ឲ្យច្រៀងស្របគ្នា។

សង្ខេបមកនេះគឺជារបៀបទូទៅនៅតំបន់អង្គរពីសម័យមុន ដោយយោងខ្លះៗតាមការសិក្សាដែលបានបង្ហាញចំណងជើងមុននេះ។ នៅរូបលេខ១ យើងឃើញក្រុមត្រុដិនៅក្នុងវត្ត។ កញ្ឆាដែលជាប់ក្នុងរូបឃើញថាមានដល់ទៅប្រាំមួយ។ រូបលេខ២ នៅខាងស្តាំគឺប្រើស [3], ព្រាយនៅកណ្តាល, ដងសន្ទូចនិងកញ្ឆានៅខាងឆ្វេង។ រូបលេខ៣បង្ហាញពីព្រានបាញ់ប្រើស [4]។ នៅរូបលេខ៤ ម្នាក់ពាក់ក្រចកវែងនោះគឺព្រាយ ឯម្នាក់ទៀតជាអ្នកវាយស្គរ។ ក្នុងក្រុមត្រុដិទាំងមូល ហាក់ដូចជាឥតមានមនុស្សស្រីឡើយ។ ដូច្នេះហើយបានជាអ្នកដើរតួព្រាយជាប្រុសពាក់ក្រចក។ ទិន្នន័យទាំងប៉ុន្មាននេះ គេប្រមូលបាននៅទសវត្ស១៩៤០។

នាបច្ចុប្បន្ន អ្នកស្រុកខ្លះនៅលេងត្រុដិនៅឡើយក្នុងតំបន់អង្គរ ប៉ុន្តែជាការកត់ត្រាឲ្យបានហ្មត់ចត់ពីសំណាក់អ្នកស្រាវជ្រាវវិញគឺដូចជាពុំទាន់មាននៅឡើយ។ ដូច្នេះយើងពុំទាន់អាចថាការលេងសព្វថ្ងៃឃ្លាតចាកពីរបៀបជាន់មុនតិចឬច្រើន ឬក៏មានការវិវឌ្ឍន៍យ៉ាងណាទៅទៀត។

សូមបញ្ជាក់ថាសាច់រឿងនិងទំនុកច្រៀងអាចដូរទៅតាមតំបន់ដែរ [5]។ រូបលេខ៥បង្ហាញពីត្រុដិដែលគេលេងនៅភូមិកញ្ចាញក្នុងខេត្តសុរិន្ទ្រ (ចម្ងាយប្រមាណ៣០គ.ម.ខាងត្បូងទីរួមខេត្ត) នៅខែមេសាឆ្នាំ២០០៨។ ប៉ុន្មានថ្ងៃនោះគេរាំច្រៀងទំនុកផ្សេងៗទៅតាមទីកន្លែង។ នៅត្រង់នេះគេច្រៀងរឿង «នាងទន់សាត្រា / ស្តេចដំរីស» ព្រោះភូមិ «បានភ្លួង» នៅជាប់គ្នានោះមានប្រាសាទមួយដែលមានផ្តែរឆ្លាក់រូបព្រះឥន្ទ្រគង់លើដំរី (រូបលេខ៦) ហើយដែលអ្នកស្រុកពន្យល់ថាជាស្តេចដំរីសក្នុងរឿងនាងទន់សាត្រា [6]។

* * * * * * * * * *

 តទៅនេះជាត្រុដិដែលអ្នកភូមិគូលេងជាប់គ្នាច្រើនថ្ងៃនៅខែចេត្រ ឆ្នាំ២០២២។ ភូមិគូស្ថិតនៅក្នុងឃុំគោកមន, ស្រុកបន្ទាយអំពិល, ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ លេងនេះក្រោយពីមានការអាក់ខានច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ ឧបករណ៍ដែលនៅសេសសល់ខ្លះ រក្សាទុកនៅវត្តទាំងអស់។ នៅសល់មនុស្សចំណាស់បីបួននាក់ដែលធ្លាប់ដឹងរបៀបលេង។ គឺគាត់ទាំងនេះហើយដែលនាំគ្នាដឹកនាំគេឯទៀត។ គេលេងតាំងពី៣ថ្ងៃមុនថ្ងៃស្រង់ព្រះដែលជាថ្ងៃចុងបុណ្យចូលឆ្នាំ ដើម្បីអង្គាសប្រាក់បានច្រើនបន្តិចដាក់វត្ត។

តាហឿយដែលជាចាស់ទុំដឹងទំនៀមត្រុដិច្បាស់ជាងគេនោះ (រូបលេខ៧) ពីមុនមកធ្លាប់ដើរតួជា «ដង្ខៅ» តែឥឡូវនេះបោះបង់ឈប់លេងហើយ។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយតែដល់ពេលដល់វេលា ដើម្បីឲ្យរួចខ្លួនកុំឲ្យខុស គាត់ត្រូវទៅច្រៀងត្រុដិបន្តិចបន្តួចស្ងាត់តែម្នាក់ឯងនៅទីមួយចម្ងាយប្រមាណ១គ.ម.ពីផ្ទះ ក្បែរអូរក្រោមដើមឈើដែលគាត់ចង្អុលបង្ហាញនៅរូបលេខ៨ ហើយដែលចាត់ទុកថាជាព្រៃ។ យ៉ាងនេះហើយក្តីក៏គាត់រៀបចំគ្រែអាស្នាសម្រាប់គ្រូនៅផ្ទះទៀត ដោយមានជំនួយពីកូនស្រី (រូបលេខ៩)។ ចំណុចត្រង់នេះចាប់ផ្តើមបង្ហាញថាត្រុដិពុំមែនជាល្បែងរាំលេងធម្មតាទេ ដូចបាននិយាយមកពីលើហើយ។ ក្រុមសំដែង ៖

 ដង្ខៅ

ក្រៅពីពាក្យថា «ដង្ខៅ» [7] មេដឹកមុខក្រុមអាចហៅថា «មេនាគ» ឬ «មេភ្លៀង» ក៏បាន។ គ្រាន់តែគិតបន្តិចទៅពាក្យពីរខាងក្រោយនេះ យើងអាចសង្ស័យភ្លាមថាគោលបំណងធំនៃការហែត្រុដិប្រហែលជាការសុំភ្លៀង [8]។ ដង្ខៅមាននាទីនាំមុខក្រុមចូលផ្ទះគេ។ គេរើសយកអ្នកណាដែលជាអ្នកធម៌អាថ៌ឲ្យធ្វើ។ គេនិយាយថាគាត់អាចដឹងថាផ្ទះណាម្ចាស់នៅ  ផ្ទះណាម្ចាស់មិននៅ។ បើលោតែចូលខុសដោយសារម្ចាស់គេមិននៅ អ្នកឯទៀតអាចច្រៀងលេងថា «ដង្ខៅអៀលគេ ចូលផ្ទះអត់ម្ចាស់»។ បើម្ចាស់នៅ ម្ចាស់នោះមិនដែលប្រកែកឬបណ្តេញឡើយ ដ្បិតក្បួនមានអ្នកដឹកនាំត្រឹមត្រូវ។ កាលចូលដល់ធ្លាផ្ទះណាមួយហើយ ក្រុមនោះច្រៀងទំនុកផ្សេងៗ ចាប់ផ្តើមពីថា «ត្រុដិខ្ញុំមកដល់ហើយ...» ម្ចាស់ផ្ទះតែងចេញមកទទួល។ អ្នកខ្លះរៀបកន្ទេលចាំដង្ខៅ ហើយចូលបច្ច័យចាប់កុសលលាបម្សៅចងដៃជាដើម។ លាបម្សៅនោះ មិនលាបឲ្យតែដង្ខៅម្នាក់ទេ អ្នកលេងឯទៀតក៏គេលាបឲ្យដែរ (រូបលេខ១០-១៣)។

 ព្រាននិងក្រុមព្រាន

ម្នាក់ដើរតួជាព្រាននោះ មាឌក្រអាញ លើទ្រូងនិងខ្នងសុទ្ធសឹងគូរធ្យូងគូថឆ្នាំងក្រវ៉េមក្រវ៉ាមសន្មត់ថាជាយន្ត្រនិងកំណារពូកែសក្តិសិទ្ធិ ឯក្បាលវិញជួតជាតីក្រហម ដៃកាន់ធ្នូហើយស្ពាយក្លាក់ដាក់ព្រួញ មានទាំងកាំបិតសម្រាប់វះសាច់សត្វដែលបាញ់បានផង (រូបលេខ១៤)។ ត្រង់នេះក៏មានត្រណមខ្លះដែរ ដ្បិតពេលគេគូរធ្យូងលើខ្លួននោះ អ្នកគូរនិយាយហាមមិនឲ្យព្រានញញឹម មិនឲ្យសើចនៅពេលសំដែង គឺថាការសំដែងនោះមិនអាចលេងសើចផ្តេសផ្តាសទេ។ ពេលអ្នកស្រុកយកអ្វីមកឲ្យ ព្រានធ្វើជាយិតធ្នូបាញ់វត្ថុនោះហាក់ដូចជាបាញ់បានសត្វយកមក (រូបលេខ១៥-១៦)។

 ពីលើមកយើងឃើញថាទំនៀមនៅសៀមរាបមានព្រានពីរនាក់។ នៅឯនេះព្រានតែម្នាក់មែន ប៉ុន្តែមានម្នាក់ទៀតដើរជាប់ជាមួយគ្នា ស្ពាយជាលនៅខ្នងសម្រាប់ដាក់សាច់សត្វដែលព្រានបាញ់បាន (រូបលេខ១៧)។ ជាការជាក់ស្តែង ជាលដែលមនុស្សទីពីរនេះស្ពាយ ក៏ដាក់ឥវ៉ាន់ដែលអ្នកស្រុកយកមកចូលនោះមិនអស់ដែរ។ ដូច្នេះហើយបានជាម្តងៗត្រូវផ្ទេរទៅឲ្យអ្នកសែងពីរនាក់ទៀត (រូបលេខ១៨)។ ការដើរសម្តែងអង្គាសនេះច្រើនបានមកជារបស់របរគ្រឿងហូប។ ដូច្នេះហើយបានជាត្រូវមានអ្នកស្ពាយជាល ហើយមានអ្នកសែងទៀត។ វត្ថុដែលបានឃើញនោះមានដូចជាអំបិល, ម្ទេសក្រៀម, អន្សម, ត្រីស្រស់, ត្រីអាំង, ម្រះ, ឃ្លោក, ត្រឡាច, ននោង, ល្ហុង, ចេក, ម្អម, ស្វាយ, ផ្លែសិរមាន់, ភេសជ្ជៈផ្អែម, ស្រាបៀរ ព្រមទាំងអ្វីៗច្រើនទៀតដែលចាំមិនអស់។ រូបលេខ១៩-២២ជាឧទាហរណ៍ខ្លះៗ។ ជួនកាលគេនិយាយលេងហៅអ្នកសែងទាំងនេះថា «អ្នកសុំសព្វ» ដ្បិតសុំគ្មានរើសមុខ ឲ្យតែអ្វីហូបបាន។ គេច្រៀងថា «សុំអើយសុំសព្វ សុំទាំងអំបិលប្រហុកបន្លែត្រប់ មិនសូវរើសមុខដូចតាដើរមុន»។ ជួនកាលអ្នកនោះមិនទាំងសុំផង គឺចូលទៅកាច់បេះតាមអំពើចិត្ត ប៉ុន្តែពេលនេះម្ចាស់ផ្ទះមិនដែលប្រកាន់ទេ មានតែរីករាយថែមទៀត។

 អ្នកកាន់ដងសន្ទូច

ដងសន្ទូចនៅទីនេះជាឈើត្រង់មួយមិនវែងប៉ុន្មានទេ។ នៅចុងនោះគេថ្ពក់ថង់យាមមួយសម្រាប់ឲ្យអ្នកស្រុកចូលប្រាក់។ អ្នកកាន់នោះទាល់តែប្រសប់បន្តិច គឺថាដើរក្បែរអ្នកច្រៀងហើយរុញជន្លថង់យាមទៅមុខទៅក្រោយ កៀងម្ចាស់ផ្ទះឲ្យដាក់ប្រាក់ជាការចូលបុណ្យ (រូបលេខ២៣)។ ពេលគេដាក់រួចហើយ អ្នកនោះធ្វើជាវត្តដងសន្ទូចឡើងហាក់ដូចជាមានត្រីជាប់នុយ ហើយធ្វើជាលាន់មាត់ថា «បានត្រីធំណាស់»។ តាមស្មានមើលទៅ ប្រហែលជាពីមុនមកសន្ទូចនេះសម្រាប់តែស្ទូចប្រាក់ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃគេដាក់របស់ដែរ តែច្រើនជារបស់មិនសូវធ្ងន់ដូចជាស្រាបៀរមួយកំប៉ុងជាដើម [9]។

 ឧបករណ៍ភ្លេង

គ្រឿងមួយដែលសំខាន់ជាងគេពីមុនមកគឺកញ្ឆា (សូមមើលរូបលេខ១ឡើងវិញ) ព្រោះជាឧបករណ៍សម្រាប់អុកឲ្យជាចង្វាក់សម្រាប់ច្រៀង។ កញ្ឆាដែលបានឃើញនៅភូមិគូនេះមានតែមួយហើយដងនោះក៏ខ្លី (រូបលេខ២៤-២៥)។ ក្រៅពីនេះឃើញមានតែស្គរពីរ ប្រភេទជាស្គរអារក្ស (រូបលេខ២៦) និងក្រាប់មួយគូ (រូបលេខ២៧)។

 សត្វព្រៃនិងអមនុស្សក្នុងព្រៃ

 គេកាត់ក្រដាសធ្វើជាមុខសត្វធំៗក្នុងព្រៃយកមកពាក់ ព្រមទាំងស្លឹកឈើមកធ្វើជាកន្ទុយផង។ គេសន្មត់ថាព្រៃនោះសម្បូណ៌ទៅដោយសត្វដូចជារមាំង, ប្រើស, ខ្ទីងជាដើម (រូបលេខ២៨-២៩)។ ក្នុងចំណោមសត្វទាំងនេះ ដែលត្រូវតែមានខានមិនបានគឺសត្វប្រើស។ តាហឿយបញ្ជាក់ប្រាប់ថា ពីមុនមកគេមានស្នែងប្រើសពិតប្រាកដសម្រាប់យកមកសំដែង ប៉ុន្តែឥឡូវនេះគេយកក្រដាសមកគូរធ្វើជាមុខប្រើសពាក់។ ក្រៅពីពាក់មុខ មានច្រើននាក់ដែលលាបធ្យូងគូរមុខតែម្តង។ គេមិនហៅអ្នកនោះដោយពាក្យអ្វីប្រាកដទេ តែទំនងដូចជាគេចាត់ទុកថាយក្សឬក៏អមនុស្សផ្សេងៗដែលនៅក្នុងព្រៃ (រូបលេខ៣០-៣២)។ ចំណុចមួយទៀតដែលគួរឲ្យគិត គឺយើងបានឃើញពីលើមកថា នៅក្នុងក្រុមត្រុដិសៀមរាប-អង្គរជំនាន់មុនឥតមានស្រីទេ។ ព្រាយនៅក្នុងព្រៃដើរតួដោយមនុស្សប្រុសពាក់ក្រចក (សូមមើលរូបលេខ៤ម្តងទៀត)។ ប៉ុន្តែនៅភូមិគូសព្វថ្ងៃនេះវិញយើងឃើញមានស្រីគូរមុខគូរមាត់ (រូបលេខ៣៣-៣៤)។ តើគេសន្មត់ថាជាព្រាយឬយ៉ាងណា ?

ពេលចូលធ្លាផ្ទះណាមួយហើយ អ្នកដើរតួសត្វបញ្ចេញកាយវិការបោលជល់គ្នា ជួនកាលចង់ជល់ម្ចាស់ផ្ទះក៏មាន។ ព្រានក៏ធ្វើជាបាញ់សត្វខ្លះដួល ហើយយកកាំបិតវះយកសាច់។ ការបាញ់ប្រើសជាឆាកសំខាន់ (រូបលេខ៣៥-៣៧) ដ្បិតដូចពោលពីលើមកហើយ ប្រធានបទនៃរឿងត្រុត បើសង្ខបតែមួយម៉ាត់មកគឺការសម្លាប់ប្រើស (ឬរមាំង)។

 ម្ចាស់ផ្ទះ

ក្រៅពីការចូលទេយ្យទានជាប្រាក់ឬជារបស់ ម្ចាស់ផ្ទះតែងលាបម្សៅដល់ក្រុមត្រុដិ ដូចមានឧទាហរណ៍ពីខាងលើ នៅរូប១០-១៣។ ត្រង់នេះហាក់ដូចជាម្ចាស់ផ្ទះចង់ឲ្យតួទាំងនោះមានមង្គលឡើងវិញ ព្រោះអ្នកទាំងនោះសុទ្ធតែជាប់ត្រណមហើយជាប់ជាមួយព្រៃដែលជាវិស័យសត្វសាហាវនិងអមនុស្សផ្សេងៗ។ អ្នកទាំងអស់នោះមានមុខខ្មៅប្រឡេសប្រឡូស ដូច្នេះនៅពេលនេះគេលាបម្សៅសឲ្យបរិសុទ្ធវិញ។ មិនតែប៉ុណ្ណេះទេ ម្ចាស់ផ្ទះតែងជះទឹកឬបាញ់ទឹកទៅអ្នកលេងទៀត (រូបលេខ៣៨-៤០)។

សូមបញ្ជាក់ថាត្រុដិមិនគ្រាន់តែលេងក្នុងភូមិមួយទេ គឺតែងទៅលេងនៅភូមិដែលជាប់ៗគ្នាមួយចំនួនផង (រូបលេខ៤១-៤២)។

 ត្រណមនិងជំនឿផ្សេងៗ

បើយើងពិនិត្យទៅលើទំនៀមល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ, ល្ខោនខោល, ស្បែកធំ។ល។ យើងឃើញថាសុទ្ធតែមានត្រណមនិងជំនឿច្រើនណាស់។ ត្រុដិក៏ដូចគ្នា។ មុននឹងចេញទៅលេង ក្រុមនោះត្រូវជួបជុំគ្នារៀបរណ្តាប់រាំថ្វាយគ្រូសិន។ ពេលនោះដង្ខៅប្រោះព្រំឲ្យអ្នកលេងទាំងអស់ព្រមទាំងទៅលើឧបករណ៍ភ្លេងផង។ ឯការលេងនោះក៏ទាល់តែចប់ចុងចប់ដើម មិនអាចឈប់នៅពាក់កណ្តាលបានឡើយ បើពុំដូច្នោះទេស្រែនឹងឥតឲ្យផលត្រឹមត្រូវឡើយនៅឆ្នាំខាងមុខ។ ចូលវត្តជាទីបញ្ចប់ក៏ទាល់តែដល់ថ្ងៃស្រង់ព្រះដែរ។ ការចូលវត្តនេះជាការចាំបាច់ ដ្បិតត្រូវជុំគ្នាលេងជាបញ្ចប់ក្នុងវត្ត ហើយឲ្យព្រះសង្ឃសូត្របង្កក់ឲ្យអស់មន្ទិលចង្រៃពីខ្លួនម្នាក់ៗ (រូបលេខ៤៣-៤៤)។

អ្នកដើរតួប្រើស ហាក់ដូចជាប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់លើសគេឯទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាកាលជំនាន់ដែលមានស្នែងប្រើសត្រឹមត្រូវ ស្នែងនោះលេងហើយត្រូវតែទុកនៅវត្ត ឬក៏នៅគ្រែអាស្នានៃមេក្រុម ពោលគឺដង្ខៅ។ រៀបរាប់ពីត្រណាមមកនេះគ្រាន់តែជាការសង្ខេបផង។

* * * * * * * * * *

 

អត្ថន័យធំនៃការលេងត្រុដិ យើងចាប់ផ្តើមឃើញពីលើមកបន្តិចហើយថាជាការសុំទឹកភ្លៀង (សូមរំឭកថាគេអាចហៅដង្ខៅថាមេភ្លៀងឬមេនាគ)។ ការដែលម្ចាស់ផ្ទះជះទឹកនោះក៏សុទ្ធតែជាការឧបកិច្ចសូមឲ្យភ្លៀងធ្លាក់មកនៅខែពិសាខខាងមុខ។ ឥឡូវចូរយើងគិតមកការបាញ់សម្លាប់ប្រើសដែលជាចំណុចធំបង្អស់នៃល្បែងត្រុដិ។ ប្រើស (ឬក៏រមាំង, ក្តាន់) ជាសត្វព្រៃដែលមនុស្សភ្ជាប់ទៅនឹងគំនិតថារាំងស្ងួត។ នេះមកពីអ្វី ? គឺមកពីស្នែងវាដែលច្រង៉េងច្រង៉ាង មើលទៅធ្វើឲ្យគិតដល់មែកឈើងាប់។ បើប្រើពាក្យថា «និមិត្តរូប» គឺប្រើសជានិមិត្តរូបនៃការរាំងស្ងួត។ សម្លាប់ប្រើសក្នុងល្បែងត្រុដិនេះ គឺបញ្ចៀសការរាំងស្ងួត។

-------------------------------------------
[1] ឧទាហរណ៍សម្រាប់ប្រដូចមានច្រើនណាស់ ពុំអាចយកមកនិយាយនៅទីនេះអស់ឡើយ។ សូមយកតែមួយប៉ុណ្ណោះមកជាការរំឭក ៖ ក្នុងកិច្ច «កាត់សក់បង្កក់ឆ្មប» គេឧបកិច្ចកាត់សក់ព្រៃទារកដើម្បីផ្តាច់វាឲ្យផុតពីព្រៃ គឺថាផុតដាច់ពីអ្វីៗដែលជាប់មកពីជាតិមុន (សូមមើល អាំង ជូលាន, ព្រាប ចាន់ម៉ារ៉ា, ស៊ុន ចាន់ដឹប, ដំណើរជីវិតមនុស្សខ្មែរមើលតាមពិធីឆ្លងវ័យ, យសោធរ, ២០១៤ ៖ ៥-២១)។ 
[2]  ជួនកាល សត្វនោះអាចជារមាំង។
[3]  ក្បាលប្រើសនៅត្រង់នេះ គេចាំងធ្វើអំពីឈើស្រាល។ ឯស្នែងវិញក៏ទំនងជាធ្វើពីឈើដែរ។
[4]  ស្នែងនេះជាស្នែងប្រើសពិតប្រាកដ។[5] ឯទំនុកដែលចម្លងបានពីសម្លេងគេច្រៀងនេះ យើងបង្ហាញនៅអត្ថបទមួយដោយឡែក។ សូមអានជំពូក៧, លេខរៀងទី៣៧។
[6]  បើនៅកម្ពុជាវិញ រឿងនាងទន់សាត្រាពីមុនមកល្បីល្បាញក្នុងចំណោមអ្នកស្រុកកោះកេរ្តិ៍ (ខេត្តព្រះវិហារ) ហើយទាក់ទងនឹងប្រាសាទធំ ដែលនៅពីក្រោយនោះមានទួលធំមួយហៅថាផ្នូរស្តេចដំរីស។
[7] អ្នកស្រុកសុរិន្ទ្រដែលនិយាយអម្បាញ់មិញនេះក៏ប្រើពាក្យដង្ខៅដូចគ្នា។
[8]  អ្នកសិក្សាដឹងជាទូទៅថានាគជានិមិត្តរូបនៃភ្លៀង។
[9] ស្រានោះតែងតែបានមកក្រុមអ្នកសំដែងទាំងអស់គ្នា។ បើជាប្រាក់និងវត្ថុមួយចំនួនទៀតទើបគេទុកប្រគេនលោក។