មនុស្សសំខាន់ៗក្នុងពិធីបុណ្យសពក្រៅពីព្រះសង្ឃ

ដោយ ស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ

ក្នុងជំនឿ និងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ បុណ្យសពជាកិច្ចសំខាន់ខ្លាំងមួយក្នុងចំណោមពិធីឆ្លងវ័យទាំងអម្បាលម៉ាន ដែលគេតែងប្រារឰតាំងពីមនុស្សកើតដល់ស្លាប់។ បុណ្យសពគឺអ្នករស់ធ្វើឲ្យអ្នកស្លាប់ ពោលគឺកូនចៅសាច់ញាតិជិតឆ្ងាយរៀបចំឱ្យមានកិច្ច “ត្រឹមត្រូវ” សម្រាប់បុគ្គល (ខ្មោច)ដែលបានបែកកាយរំលាយខ័ន្ធ ហើយធ្វើដំណើរទៅជួបតាកឹង និងព្រះយមរាជ ត្បិតអ្នកទាំងពីរនេះតែងតែពិនិត្យជាមុនថាបុគ្គលនោះមានជាប់បុណ្យនិងបាបអ្វីខ្លះកាលដែលនៅរស់ មុននឹងសម្រេចថាត្រូវបញ្ជូនទៅណាមុនទៅណាក្រោយ (អំពីតាកឹងនិងយមរាជសូមអានអត្ថបទរបស់លោកគ្រូ អាំង ជូលាន ឈ្មោះថា “យមរាជក្នុងជំនឿខ្មែរ” ចុះផ្សាយក្នុងព្រឹត្តប័ត្របុរាណវិទ្យា, លេខ១, ឆ្នាំ ២០០៧)។ នៅតំបន់អង្គរខេត្តសៀមរាប ការធ្វើកិច្ចអ្វីៗឲ្យបានត្រឹមត្រូវនេះសំខាន់ណាស់។ ខ្ញុំធ្លាប់ឮអ្នកស្រុកពោលពាក្យសោកស្តាយមិនអស់ចិត្តថា បុណ្យសពដែលឃើញគេធ្វើនៅតាមក្រុងពុំមានកិច្ចពិស្តារអ្វីសោះ ធ្វើហាក់ដូចជាច្បោលៗពេក នាំឲ្យមានមន្ទិលក្នុងចិត្តថាតើអ្នកស្លាប់នោះនឹងទៅចាប់កំណើតនៅស្ថានជាទីគប្បីមែនឬអត់។ សូម្បីតែមនុស្ស ដែលបាត់ខ្លួនយូរហើយមិនដឹងស្លាប់នៅទីណា (ឧទាហរណ៍ បាត់ខ្លួនក្នុងសម័យសង្គ្រាមមុននេះ) ក៏គេធ្វើបុណ្យឲ្យ ដោយយកអំបែងចាន ឬធ្យូងមកឧបកិច្ចធ្វើជាឆ្អឹង (រូបលេខ១) ដើម្បីបូជាឲ្យឃើញថាអ្នកនោះស្លាប់ទៅមានអាចារ្យ ធ្វើកិច្ចត្រឹមត្រូវដែរ។

ដូចបានពោលមកនៅខាងលើ បុណ្យសពគឺជាកិច្ចរៀបចំតម្រង់ផ្លូវឱ្យបុគ្គលបន្តដំណើរទៅជួប តាកឹងនិងយមរាជដើម្បីពិនិត្យបាបបុណ្យ មុននឹងទៅចាប់ជាតិ។ ដែលអាចធ្វើដំណើទៅបាន គឺដោយសារមានជំនួយពីមនុស្សមួយក្រុមមាននាទីរៀងៗខ្លួនដូចតទៅនេះ។ ខ្ញុំពុំនិយាយពីព្រះសង្ឃទេ ត្បិតវត្តមានរបស់ព្រះអង្គ គេចាត់ទុកថាចាំបាច់ជាទីបំផុត ដូចពិធីយ៉ាងច្រើនដ៏ទៃទៀតដែរ។ ដូច្នេះខ្ញុំនឹងនិយាយតែពីគ្រហស្ថដែលមាននាទីពិសេស។ អ្នកទាំងនោះរួមមានអាចារ្យយោគីម្នាក់, អ្នកភ្លុកបួននាក់ (ជួនកាលគេហៅថាភ្លុកកុយ)និងដូនជីម្នាក់ឬពីរនាក់ជាអ្នក “កៀស ចិញ្ចៀនត្បូង”។ សូមបញ្ជាក់ថាមុននឹងបានរៀនធ្វើកិច្ចទទួលតួនាទីនេះ អ្នកទាំងនោះសុទ្ធតែធ្លាប់ធ្វើវិប្បសនាកម្មដ្ឋានយូរឬឆាប់ពីមុនមក ហើយលុះត្រាតែ “បានធម៌” ពោលគឺ “ធម៌ក្នុង” (ដែលមានព្រះអភិធម្មជាមូលដ្ឋាន)។

១. អាចារ្យយោគីនិងអ្នកភ្លុកទាំងបួន៖ អាចារ្យយោគីជាអ្នកចាត់ចែងការទូទៅដោយមានជំនួយពីអ្នកភ្លុកទាំងបួនក្នុងកិច្ចសំខាន់ៗ

ដូចជាការដង្ហែសពចូលទីបូជា, ចម្រើនភ្លើង (អ្នកខ្លះហៅថា “បញ្ឆោះបុគ្គល”), រំលត់ភ្លើង, និងប្រែរូប។ នៅរូបលេខ២ យើងឃើញអាចារ្យយោគីកាន់ទង់ព្រលឹង, ជំនីក និងឆ្នាំងដី១ នៅពេលដង្ហែសព។ ក្នុងរូបលេខ៣ នៅពេលបូជាសព អាចារ្យយោគីនិងអ្នកភ្លុកដើរធ្វើឧត្តរពាត់បីជុំមុននឹងឲ្យភ្លើង។ នៅរូបលេខ៤ អាចារ្យយោគីកាន់ចន្លុះបែរទៅខាងកើត រីឯអ្នកភ្លុកទាំងបួននៅតាមជើងសសរនីមួយៗ។ ក្នុងកិច្ចដែលខ្ញុំធ្លាប់ឃើញនៅតំបន់អង្គ ពេលភ្លើងកំពុងឆេះ អាចារ្យយោគីនិងអ្នកភ្លុកទៅស្មិងស្មាធិដោយកន្លែងរៀងៗខ្លួនតាមទិសដើម្បីតម្រង់ផ្លូវឲ្យខ្មោចទៅត្រង់រកតែផ្លូវព្រះធម៌ ចិត្តពុំបែកខ្ញែកទៅណា។ បើបុណ្យនោះធំដុំ គេមានរោងសម្រាប់អាចារ្យយោគីនិងអ្នកភ្លុក ពោលគឺរោងសម្រាប់យោគីនៅជាប់នឹងរោងបុណ្យដែលតែងតែនៅផ្នែកនិរតី រីឯរោងភ្លុកទាំងបួនវិញគឺនៅតាមជ្រុងទាំងបួនក្នុងរាជវតិ។ បើឥតមានរោងក៏អ្នកភ្លុកទៅរកទីណាសមគួរស្មិងស្មាធិ (រូបលេខ៥-៦)។ រូបលេខ៧ យោគីនិងអ្នកភ្លុកធ្វើកិច្ចរំលត់ភ្លើង។ រូបលេខ៨ យោគីរៀបធ្វើកិច្ចប្រែរូប ពោលគឺសូនរូបថ្មីឲ្យបុគ្គល។ ពេលសាងរូបថ្មីបានហើយ យោគីយកស្លឹកចេកនិងទង់ព្រលឹងមកគ្របពីលើ (រូបលេខ៩)។ បន្ទាប់មកគាត់ដាស់ខ្មោចដោយហៅឈ្មោះឲ្យក្រោកពីដេក, ឲ្យបាយខ្មោចស៊ី ព្រមទាំងកាត់សក់ឲ្យខ្មោច។ រួចពីនោះ គាត់ប្រាប់ខ្មោចឲ្យធ្វើដំណើរទៅមុខទៀត ដោយនិយាយថា “ពេលទៅដល់ បើគេសួរប្រាប់ថាអញអាចារ្យឈ្មោះនេះ (ឈ្មោះយោគី) ឲ្យមក”។ ក្រោយមក គេបង្វិលពពិលជុំវិញរូបថ្មីតាមឧត្តរពាត់បីជុំសិន រួចទើបតាមប្រទក្សិណ១៩ជុំ (រូបលេខ១០)។ ចប់បង្វិលពពិលហើយ អាចារ្យយោគីក្រវាត់ទង់ព្រលឹងនិងស្លឹកចេកដែលគ្របលើខ្មោចនោះទៅឆ្ងាយ ដោយសន្មត់ថាខ្មោចធ្វើដំណើរទៅហើយ(រូបលេខ១១)។

២.យាយកៀសចិញ្ចៀនត្បូង៖ ពិធីបូជាសពតម្រូវឲ្យមានស្រូវពន្លៃដូចពិធីឆ្លងវ័យខ្លះទៀតដែរ បើនៅភូមិខ្លះផង រណ្តាប់នោះពុំត្រឹមតែស្រូវមួយកញ្ជើទេ គឺមានអង្ករមួយកញ្ជើផ្សេងទៀតផង(រូបលេខ១២)។ ក្នុងចំណោមវត្ថុផ្សេងៗដែលឃើញក្នុងកញ្ជើ គេតែងឃើញមានវត្ថុឫស្សីម៉្យាងដូចត្រល់ (គេហៅថាត្រល់ដូច្នេះតែម្តង) ដែលមានចិញ្ចៀនចងភ្ជាប់ជាមួយ។ ត្រល់នេះគេដោតបញ្ឈរក្នុងកញ្ជើស្រូវឬអង្ករនោះ។ មានវត្ថុផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងកញ្ជើនោះ ជាអាទិគឺចន្លុះនិងកណ្តៀវ។ ចន្លុះនោះ គេហៅថា “ទៀនត្បូង”។ ពេលហែសពយ៉ាងឱឡារិកចូលមកក្នុងទីបូជា មានដូនជីម្នាក់តែងអុជចន្លុះទៀនត្បូងនោះ ហើយយកចុងកណ្តៀវឆ្កៀសភ្លើងចន្លុះកុំឲ្យរលត់ (រូបលេខ១៣)។ តែបើមានដូនជីពីរនាក់ គឺម្នាក់ទៀតមិនចេញទៅហែទេ ត្រូវនៅភាវនាធម៌ក្នុងរោងបុណ្យ (រូបលេខ១៤)។ ពាក្យថា “កៀសចិញ្ចៀនត្បូង” នៅទីនេះ គឺសំដៅទៅលើការកៀសចន្លុះហៅថាទៀនត្បូងនោះឯង។ ឯការដែលនិយាយឆ្លងមកជា “ចិញ្ចៀនត្បូង” នោះ គឺថាក្រៅពីពេលកៀស គេទុកចន្លុះនិងកណ្តៀវនៅក្នុងកញ្ជើស្រូវដែលមានត្រល់និងចិញ្ចៀននោះ។ នៅពេលផ្តើមកិច្ចចម្រើនភ្លើង យោគីឬសាច់ញាតិសពត្រូវទៅសុំការអនុញ្ញាតពីយាយកៀសចិញ្ចៀនត្បូងសិន តែជួនកាលគាត់មកកាន់ទីបូជាជាមួយនឹងយោគីតែម្តង (រូបលេខ១៥)។

ពិធីបូជាសពដែលមានទំនៀមរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ មានឥទ្ធិពលព្រាហ្មណ៍ខ្លាំងណាស់។ ឥទ្ធិពលនេះមកលាយឡំជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនាផង និងជាមួយជំនឿប្រភេទជីវចលផង។ ការបកស្រាយន័យនៃកិច្ចនិងមនុស្សដែលមាននាទីសំខាន់ផ្សេងៗ មានច្រើនបែបយ៉ាង ប្រសិនបើយើងយោងតាមការពន្យល់នានា ពីសំណាក់អាចារ្យក្តី, ព្រះសង្ឃក្តី ឬអ្នកឯទៀតក្តី។ ការបកស្រាយនោះខុសគ្នាពីមាត់មួយទៅមាត់មួយ។ ចំពោះអ្នកស្រាវជ្រាវវិញ ទាល់តែពិចារណាវែងឆ្ងាយឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ ខ្ញុំពុំអះអាងថាយល់ន័យនោះទាំងអស់ឡើយ គ្រាន់តែសូមបញ្ចោញគំនិតមួយពីរដូចតទៅនេះ។ ការដែលយោគីក្តី, ភ្លុកទាំងបួនក្តី និងយាយកៀសចិញ្ចៀនត្បូងក្តី សុទ្ធសឹងជាអ្នកធ្លាប់បានធម៌នោះ ប្រហែលអាចពន្យល់បាន ព្រោះកម្មដ្ឋានដែលពាក់ព័ន្ធនឹង “ធម៌ធ្មេច” នេះ តែងនិយាយពីអសុភ១០យ៉ាង ពោលគឺរូបកាយតែងរលេះរលួយម្តងបន្តិចៗពេលដែលបង់បញ្ចក្ខ័ន្ធទៅ។ នេះម៉្យាង ឯម៉្យាងទៀតគឺកម្មដ្ឋានក៏រៀបរាប់ដែរអំពីកំណើតមនុស្សម្នាក់ ថាតើកកើតមកក្នុងផ្ទៃម្តាយយ៉ាងដូចម្តេច, ធំធាត់ក្នុងផ្ទៃម្តាយមកដូចម្តេច, ចេញពីផ្ទៃម្តាយមកយ៉ាងណា។ ដូច្នេះឃើញថាសុទ្ធសឹងជាសេចក្តីដែលទាក់ទងស្លាប់ផងនិងកើតផង ឃើញថាគ្មានអ្វីប្លែកឡើយដែលគេឲ្យនាទីពិសេសមកអ្នកទាំងនេះក្នុងកិច្ចបូជាសព។ ត្បិតបូជាសពមានន័យថាធ្វើកិច្ចឲ្យបានត្រឹមត្រូវជាបំផុតដើម្បីឲ្យអ្នកស្លាប់បានទៅកើតក្នុងភពថ្មីជាទីសមគួរ។ បើយករឿងបន្តបន្ទាប់មកគិតទៀត ឧទាហរណ៍ភ្លុកបួននាក់ក៏យើងឃើញថាអ្វីៗនៅក្នុងបុណ្យសពច្រើនមានចំនួនបួន ឧទាហរណ៍ព្រះមាតិកាបួនអង្គដែលគង់ជុំវិញម្ឈូសពេលដង្ហែ និងពេលដែលសូត្រព្រះអភិធម្មនៅចម្រើនភ្លើង មិនតែប៉ុណ្ណោះគេចងផ្លែដូងនៅគ្រប់សសរទាំងបួននៃភ្នំយោងឬមេរុដែលបូជានោះ។ ឯនៅជើងសសរនីមួយៗនោះ គេដាក់ដបទឹកព្រមទាំងឈើតូចវែងម៉្យាងដែលហៅថាជើងថ្ករ។ បើនិយាយអំពីចំនួនបួននេះ ប្រហែលពុំងាយចប់ឡើយ ព្រោះក្នុងការចាត់ចែងសង្គមក្នុងកម្ពុជាសម័យបុរាណ ចំនួនបួននោះលេចចេញធ្លោមកច្បាស់ណាស់ ដូចជា “ចតុរាចារ្យ”, “គ្រាមព្រឹទ្ធ៤” (សរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធសព្វថ្ងៃ)...។ កុំភ្លេចថាខ្មែរមានពាក្យថាមួយតំបរ, មួយប្លូន, មួយស្លឹក (៤, ៤០, ៤០០) ដែលសុទ្ធតែមានតួលេខបួនក្នុងនោះ។ ដូច្នេះចំនួនបួននៃអ្នកភ្លុកនេះពុំប្រាកដថាជាឥទ្ធិពលព្រាហ្មណ៍ឬជារឿងខ្មែរដាច់ដោយឡែកឡើយ។ រីឯកញ្ជើដែលមានស្រូវឬអង្ករ, ត្រល់ភ្ជាប់នឹងចិញ្ចៀន, កណ្តៀវជាដើមនោះ ប្រហែលអាចយកសេចក្តីបកស្រាយរបស់អ្នកស្រុកខ្លះបាន។ ស្រូវជាពូជ ត្បិតប្រសិនបើគេសាបព្រួសនឹងផ្តល់កំណើតដល់វដ្តស្រូវមួយទៀត, ឯត្រល់នឹងចិញ្ចៀននោះមើលតែនឹងភ្នែកទៅក៏អាចយល់ថាភេទមនុស្សប្រុសនិងស្រី (រូបលេខ១៦) ព្រោះនិយាយអម្បាញ់មិញនេះមកហើយ ថាគោលបំណងនៃបុណ្យគឺជួយខ្មោចឲ្យទៅចាប់ជាតិ កុំនៅវិលវល់។

រូបលេខ១៦