ទូកចាស់ប្រទះឃើញនៅតំបន់អង្គរ

ដោយ  អន សុភាព

បើដេញរកទៅដល់សម័យដែលអាណាចក្រហ្វូណាន់ថ្កុំថ្កើងដោយសារមានកំពង់ផែធំៗសម្រាប់ពាណិជ្ជកម្មផ្លូវសមុទ្រនោះ  យើងពុំដែលទាន់ឮអ្នកប្រាជ្ញ ឬអ្នកស្រាវជ្រាវណានិយាយថា ប្រជាជននៅទីនោះពូកែខាងធ្វើសំពៅធំៗសម្រាប់បើកក្តោងទៅទីឆ្ងាយៗឡើយ  ប៉ុន្តែក៏ពុំមានន័យថា ឧស្សាហកម្មបែបនោះគ្មានដែរ។  គ្រាន់តែដឹងថា កំពង់ផែទាំងនោះថ្កុំថ្កើង។  បើលោតមកសម័យដែលកម្ពុជាបែរមករកដីគោកជាធំ (អាចនិយាយថា តាំងពី ស.វ.ទី៧មក) គឺហាក់ដូចជាកាន់តែច្បាស់ថា ឧស្សាហកម្មធ្វើនាវាធំៗនោះពុំមានទៅទៀត។  ប្រការនេះពុំដូចគ្នាទេពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ  ដ្បិតបើយកកោះស៊ូម៉ាត្រា, ជ្វា ឬតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រនៃប្រទេសចម្ប៉ាជាដើមមកពោលឃើញថា ប្រជាជនទាំងនោះជាអ្នកដើរសំពៅទៀតផង  ដូច្នេះហើយអ្នកទាំងនោះមានជំនាញខាងធ្វើនាវាធំៗសម្រាប់បរកាត់សមុទ្រ។ 

យ៉ាងណាក៏ដោយ បើយោងតាមកំណត់ហេតុនៃអ្នកដំណើរចិនសម័យបុរាណនៅចុងស.វ.ទី៥ ឬក៏កំណត់ហេតុរបស់លោកជីវតាក្វាន់នៅចុងស.វ.ទី១៣ ក៏យើងឃើញថា ចិនទាំងនោះនិយាយពីការស្ថាបនាទូកទំហំល្មមៗសម្រាប់ដឹកទំនិញធម្មតា។  នៅតាមផ្ទាំងចម្លាក់ប្រាសាទខ្លះ មានប្រាសាទបាយ័ន្ត និងបន្ទាយឆ្មារជាដើម ក៏យើងឃើញទូកប្រភេទផ្សេងៗសម្រាប់ប្រើក្នុងទេសកាលខុសៗគ្នាដែរ។  នៅរូបលេខ១ យើងឃើញថាជនជាតិចិន ជិះទូកម៉្យាងទំនងជាដើម្បីលម្ហែកម្សាន្តលេង  ឯនៅរូបលេខ២ គឺព្រះរាជាតែម្តង ដែលប្រថាប់នៅលើទូកប្រភេទម៉្យាងទៀតដើម្បីធ្វើសង្គ្រាម។  បើរូបលេខ៣វិញ ទំនងជាបង្ហាញពីពិធីព្រាហ្មណ៍អ្វីមួយ ដែលមានការដង្ហែបព្វជិតខ្លះតាមទូក។  នេះគ្រាន់តែជាឧទាហរណ៍ខ្លះៗប៉ុណ្ណោះ។

បើនិយាយមកដល់ប្រមាណមួយសតវត្សមុននេះ  ប្រភេទទូកក៏ប្រហែលជាមានច្រើនបែបយ៉ាងដែរ  ដូចមានឧទាហណ៍ខ្លះៗតទៅនេះ ៖  រូបលេខ៤ បង្ហាញពីទូកកិងមួយ ទំនងជាអ្នកធំណាម្នាក់ឲ្យគេយកទៅចម្លងព្រះសង្ឃដើម្បីធ្វើបុណ្យនៅទីណាមួយ។  នៅរូបលេខ៥  យើងឃើញទូកម៉្យាង ហៅថា «ទូកគែហ៊ៅ» ជាព្រះរាជទ្រព្យសម្រាប់ព្រះរាជាគង់ក្រសាលតាមទឹកជាដើម។  ឯរូបលេខ៦វិញ បង្ហាញពីក្បួនដង្ហែព្រះអដ្ឋិពីភ្នំពេញទៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនៅឧត្តុង្គ តាមទូកពីរដែលហៅថា «ទូកម្ករ»។ 

ឥឡូវខ្ញុំសូមនិយាយមួយម៉ាត់ពីស្ថានភាពពិសេសមួយនៃបុរាណវិទ្យាខ្មែរ។  វិស័យនេះមានការរីកចម្រើនគួរសមដែរ  ជាពិសេសប្រមាណ ១៥ឆ្នាំកន្លងមកនេះ។  ប៉ុន្តែផ្នែកមួយដែលហៅជាភាសាបារាំងថា  Archéologie maritine ឬ Archéologie sous-marine ពោលគឺបុរាណវិទ្យាដែលធ្វើនៅក្នុងទឹកនោះ  ឃើញថាពុំទាន់មាននៅឡើយទេ។  យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅខែមីនា ឆ្នាំ២០០៩កន្លងទៅនេះ  អ្នកស្រុកនៅភូមិក្រសាំងរលើង  ក្នុងក្រុងសៀមរាប  បានប្រទះឃើញទូកមួយកប់ក្នុងដី ក្នុងជម្រៅប្រមាណ ១,៣០ម.  ពេលដែកជីកដីធ្វើស្រះចិញ្ចឹមត្រី។  រឿងនេះធ្វើឲ្យមានការភ្ញាក់ផ្អើលដល់គេឯងខ្លះ  ដ្បិតទូកនោះទំនងជាមានចំណាស់  ហើយម៉្យាងទៀត មានប្រវែងដល់ទៅ១៥ម.ផង។  នាយកដ្ឋាន «អភិរក្សប្រាសាទក្នុងឧទ្យានអង្គរ និងបុរាណវិទ្យាបង្ការ»  នៃអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា  ក៏បញ្ជូនបុរាណវិទូរបស់ខ្លួនឲ្យទៅពិនិត្យការជាក់ស្តែង។  ទៅដល់ទីកន្លែងឃើញថា  ការរកឃើញនេះកើតឡើងនៅម្តុំទំនប់បុរាណមួយ ដែលសព្វថ្ងៃក៏នៅអាចឃើញថាជាទំនប់  ដោយសារមានទម្រង់ដីទួលខ្លះៗដែរ។  តាមពិតនៅបុរាណកាល មានព្រែកជីកមួយចេញពីខាងត្បូងប្រាសាទអង្គរវត្ត រហូតដល់ភ្នំក្រោម  ហើយចាក់ទៅបឹងទន្លេសាប (រូបលេខ៧)។  អ្នកស្រាវជ្រាវដឹងថា ផុតពីក្លោងទ្វារក្រៅខាងលិចនៃវតអធ្វាភ្លាមទៅ  មានកំពង់ចំណតមួយ ដែលស្ថិតនៅមាត់ព្រែកនោះតែម្តង។  នេះជាការដែលធ្វើឲ្យយើងសង្ស័យថា ទូកនេះកើតឡើងពីយូរយារណាស់មកហើយ  ដ្បិតគេប្រទះឃើញនៅម្តុំផ្លូវទឹកនោះតែម្តង (រូបលេខ៨)។  បើទុកទូកនោះចោលឲ្យនៅកណ្តាលវាលឃើញថា  ពុំយូរពុំឆាប់ មុខជាខូចខាតអស់  (រូបលេខ៩-១០) ដូច្នេះយើងក៏សម្រេចចិត្តយកមករក្សាទុកក្នុងកសិន្ធុអង្គរវត្តប៉ែកខាងលិច  នៅមុខគុកតារាជ (១១)។ 

ពិនិត្យនឹងភ្នែកទៅឃើញថា  ទូកនេះកើតឡើងដោយយកឈើមួយដើមធំវែង មកលុង ។  លុះដល់យកបំណែកឈើតូចទៅពិនិត្យនៅមន្ទីរពិសោធន៍មួយនៅប្រទេសបារាំង ក៏ឃើញថា  ជាឈើគគីរដូចធ្លាប់ស្មានដែរ។ រីឯអាយុកាលវិញ ទំនងជានៅចន្លោះស.វ.ទី១៤-១៥។

ទោះបីជាការប្រទះឃើញនេះកើតឡើងដោយចៃដន្យក៏ដោយ  នេះជាឧទាហរណ៍ដំបូងបង្អស់ហើយនៅប្រទេសកម្ពុជា  ដែលបុរាណវិទ្យាយកចិត្តទុកដាក់នឹងមធ្យោបាយធ្វើដំណើរផ្លូវទឹក។