ខ្មែរស្គាល់ជាតកពីពេលណាមក?

ដោយ ទៀវ វិចិត្រ

ប្រវត្តិនៃការហូរចូលសាសនាធំៗនានាពីប្រទេសឥណ្ឌាមកអាស៊ីអាគ្នេយ៍នោះ គេដឹងជា គោលធំៗរួចហើយ ។ បើនិយាយពីប្រទេសកម្ពុជាគឺថា ក្នុងចំណោមប្រតិមាបុរាណដែលចាស់បំផុត ហើយដែលនៅសេសសល់ដល់សព្វថ្ងៃ គេឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបដែរ។ បើយកតែមរតកពីតំបន់អង្គរបុរី (ស.វ.ទី៦) មកនិយាយក៏ឃើញថា ក្នុងចំណោមចម្លាក់ទេពគ្រប់បែបយ៉ាង មានព្រះកេសព្រះពុទ្ធរូបក៏ល្បីល្បាញមួយមកពីវត្តរំលកដែរ។ ក្នុងប្រវត្តិសាសនានៃប្រទេសកម្ពុជាគេពុំដែលឮថា មានការរើសអើងរហូតដល់ទៅជាជម្លោះក្នុងរឿងសាសនាឡើយ។ ជាទូទៅព្រះរាជាតែងកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍ តែព្រះអង្គតែងតែគោរពជំនឿអ្នកដទៃជានិច្ច។ បើយករាជ្យព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ននៅស.វ.ទី១០មកពិនិត្យ ក៏ឃើញថា មានមន្ត្រីពីរនាក់កាន់សាសនាខុសគ្នា តែបម្រើស្តេចតែមួយអង្គដែរ។ មន្ត្រីម្នាក់ប្រកាន់យកការគោរពព្រះឥសូរ ហើយបានសាងប្រាសាទបន្ទាយស្រីដ៏ល្បីល្បាញ ឯមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជាពុទ្ធសាសនិក ដែលបានសាងប្រាសាទបាទជុំជាដើម។

គេមានភស្តុតាងតាមសិលាចារឹកថា នៅស.វ.ទី៨មានអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននៅតំបន់អង្គរ ឯត្រង់ថាមុននោះទៅទៀតយានមួយដែលហៅថា “មហាយាន” តើខ្មែរស្គាល់ ឬអត់នោះ គឺមិនអាចសន្មតយ៉ាងណាជាប្រាកដបាន។ ឯតឹកតាងព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងអម្បាលម៉ានដែលមានមុនស.វ.ទី៨នោះ យើងគ្រាន់តែដឹងថា នៅក្នុងយានមួយទៀតដែលហៅថា “ហីនយាន” តែពុំមានភស្តុតាងណាដែលបញ្ជាក់ថា ជានិកាយ “ថេរវាទ” នៅឡើយទេ (ថេរវាទជានិកាយធំជាងគេនៅក្នុងចំណោមនិកាយជាច្រើននៃហីនយាន)។ លុះមកដល់រាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទើបឃើញថាព្រះរាជាផ្ទាល់តែម្តងដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាជាផ្លូវការ ហើយយើងដឹងថា ព្រះពុទ្ធសាសនានោះ នៅក្នុងនិកាយធំហៅថាមហាយាន។ ប៉ុន្តែផុតពីរាជ្យនោះមក សាសនាព្រាហ្មណ៍ក៏ថ្កុំថ្កើងឡើងវិញក្នុងមជ្ឈដ្ឋានព្រះបរមរាជវាំង។ រហូតមកដល់ដើមស.វ.ទី១៤ ទើបនិកាយធំមួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាហៅថា “ថេរវាទ” ចាប់ផ្តើមចាក់ឫសទៅក្នុងសង្គមនិងផ្នត់គំនិតខ្មែរបន្តិចម្តងៗរៀងរហូតមក។

យើងដឹងហើយក្នុងពពួកសាសនាធំៗពុំមានសាសនាណាមួយដែលឥតគម្ពីរជាមូលដ្ឋានក្បួនច្បាប់ និងគំនិតឡើយ។ ដូច្នេះបើនិយាយតែពីព្រះពុទ្ធសាសនា គឺតែងតែមានជន្ទល់ទ្រទ្រង់ហៅថា “ព្រះត្រៃបិដក”។ ទោះជាសំណេរ ឬសេចក្តីខាងក្នុងខុសគ្នាពីយានមួយទៅយានមួយ ពីនិកាយមួយទៅនិកាយមួយក៏ដោយ។ បើមានប្រតិមាព្រះពុទ្ធពីស.វ.ទី៦នៅតំបន់អង្គរបុរី មានន័យថា សហគមន៍តូចឬធំនៅទីនោះស្គាល់ព្រះត្រៃបិដកណាមួយតិចឬច្រើនដែរ។

មួយផ្នែកយ៉ាងសំខាន់នៃព្រះត្រៃបិដក តែងរៀបរាប់អតីតជាតិនានានៃព្រះពុទ្ធអង្គ។ បើរឿងនិយាយពីជាតិដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹងតែម្តង គេតែងថា “ពុទ្ធប្រវត្តិ” បើនិយាយមុនជាតិដែលបានត្រាស់ដឹង គេហៅថា “ជាតក”។ ផ្នែកខ្លះនៃពុទ្ធប្រវត្តិឃើញមានឆ្លាក់នៅតាមប្រាសាទច្រើននៅខុសៗគ្នាដែរ។ បើយកប្រាសាទបាលិល័យដែលនៅក្នុងអង្គរធំមកនិយាយ ផង គឺចម្លាក់សំខាន់ៗសុទ្ធសឹងជាផ្នែកនៃពុទ្ធប្រវត្តិ។ រីឯជាតកវិញក៏សម្បូណ៌គួរសមដែរ ប្រហែលជាសម្បូណ៌ជាងពុទ្ធប្រវត្តិផងក៏មិនដឹង ក្នុងចម្លាក់ខ្មែរបុរាណ។

នៅក្នុងបណ្តាញពត៌មានវប្បធម៌នេះ លោកស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ មាននិយាយពីជាតកខ្លះៗហើយ ដែលឃើញមានឆ្លាក់នៅតាមប្រាសាទ (ជំពូកទី៤ អត្ថបទលេខ៥ ទាក់ទងនឹងប្រាសាទធម្មនន្ទ ឯជំពូកទី៣ អត្ថបទលេខ២៧ ទាក់ទងនឹងប្រាសាទតាព្រហ្ម)។ ទីនេះខ្ញុំសូមបង្ហាញចម្លាក់មួយចំនួនដែលយើងដឹងថា ទាក់ទងនឹងជាតកអ្វីច្បាស់ប្រាកដ ពោលគឺខ្ញុំពុំលើកពីចម្លាក់ខ្លះដែលខ្ញុំគ្រាន់តែសង្ស័យថា ស្រង់ពីជាតកនេះ ឬជាតកនោះមកនិយាយទេ (ទាំងជាតកដែលជាក់ច្បាស់ ទាំងជាតកដែលនៅក្នុងការសង្ស័យនោះ ខ្ញុំធ្លាប់បង្ហាញនៅក្នុងសារណាបញ្ចប់ការសិក្សារបស់ខ្ញុំនៅមហាវិទ្យាល័យបុរាណវិទ្យា)។

ខ្ញុំលើកយកមហាវេស្សន្តរជាតកមកបង្ហាញមុនគេ ដោយសារជារឿងដែលពុទ្ធសាសនិកស្គាល់ជាទូទៅ មិនថានិកាយណាមួយ ឬក្នុងសម័យកាលណាមួយឡើយ។ បើចម្រាញ់ យកតែខ្លឹមសារមួយមាត់មកនិយាយគឺថា សេចក្តីនោះស្តីពី “ទាន” ដែលព្រះពោធិសត្វព្រះនាម វេស្សន្តរ ធ្វើឡើងដោយឥតព្រំដែន ហៅថា “ទានបារមី”។ ចម្លាក់មានច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ តែខ្ញុំស្រង់យកខ្លះៗប៉ុណ្ណោះមកបង្ហាញដូចតទៅ៖

- ប្រាសាទធម្មនន្ទ (ដើមស.វ.ទី១២)៖ ទីនេះមានរូបច្រើនបន្តិច ដែលកន្លែងខ្លះយើងដឹងច្បាស់ និងកន្លែងខ្លះទៀតត្រូវបកស្រាយ។ គេបង្ហាញឈុតដែលព្រះវេស្សន្តរចាក់ទឹកចេញពីថូទៅលើដៃជូជក ពេលដែលព្រះអង្គប្រទានជាលី និងក្រឹស្ណា ទៅតាស្មូមនោះ។ ក្រៅពីនេះឃើញរូបតាជូជកនាំព្រះរាជបុត្រទាំងពីរដើរកាត់ព្រៃ (រូបលេខ១)។

- ប្រាសាទចៅសាយ (សាងជាមួយគ្នាជាមួយនឹងប្រាសាទធម្មនន្ទ)៖ នៅជួរខាងលើនៃហោជាង គេបង្ហាញពីការដាក់ទានបុត្រ។ នៅជួរកណ្តាល យើងឃើញនាងមេទ្រីដួលសន្លប់នៅតាមផ្លូវដែលតាជូជក់នាំជាលីនិងក្រឹស្ណាដើរកាត់ព្រៃ។ នៅជួរក្រោម ប៉ែកខាងស្តាំ ប្រហែលជាត្រូវនឹងឈុតដែលកុមារទាំងពីរមកដល់ព្រះនគរ។ រីឯផ្នែកខាងឆ្វេងនៃជួរក្រោមដដែល ប្រហែលនិយាយពីការជួបជុំព្រះញាតិទាំងអស់ឡើងវិញ (រូបលេខ២)។

 

 - មានប្រាសាទមួយចំនួនដែលបង្ហាញឈុតតែមួយ ពោលគឺការដាក់ទានព្រះរាជបុត្រទាំងពីរ ដោយមានបង្ហាញរូបព្រះវេស្សន្តរកំពុងចាក់ទឹកទៅដៃតាជូជកផង។ រូបលេខ៣ មក ពីប្រាសាទបេងមាលា (ដើមស.វ.ទី១២), រូបលេខ៤ មកពីប្រាសាទព្រះខ័ន (ចុងស.វ. ទី១២),ឯរូបលេខ៥ មកពីប្រាសាទតានៃ (ចុងស.វ.ទី១២)។

 

- នៅប្រាសាទតាព្រហ្ម (ចុងស.វ.ទី១២) ក្រៅអំពីរូបក្នុងឈុតដដែលដូចខាងលើ គេឃើញមានរូបស្រីម្នាក់ ដែលអាចជានាងមេទ្រី (រូបលេខ៦)។ ត្រង់នេះ បើយករឿងដែលយើងស្គាល់សព្វថ្ងៃមកគិត គឺពេលដាក់ទាននោះនាងមេទ្រីកំពុងនៅព្រៃ ហើយម៉្យាងទៀត ទេវតារារាំងពន្យាពេលមិនឲ្យត្រឡប់មកអាស្រមវិញបានភ្លាម ដើម្បីទុកឱកាសឲ្យព្រះវេស្សន្តរដាក់ទានបាន។ នេះបើយោងតាមរឿងក្នុងថេរវាទ តែតាព្រហ្មជាប្រាសាទដែលសាងឡើងនៅក្នុងបរិបទមហាយានពេញទី។ នៅប្រាសាទតាព្រហ្មដដែលនេះមានហោជាងមួយ ដែលមានចម្លាក់ពីរជួរ (រូបលេខ៧)។ ខាងលើគឺព្រះវេស្សន្តរចាក់ទឹកទៅលើដៃតាជូជក់ រំលងព្រះរាជបុត្រទាំងពីរ ឯនៅជួរក្រោមឃើញមានរូបរទេះ ដែលទំនងជាឈុតត្រង់ព្រះវេស្សន្តរដាក់ទានព្រះរាជរថ។

- ប្រាសាទតាព្រហ្ម នៅទន្លេបទី (ចុងស.វ.ទី១២ឬដើមស.វ.ទី១៣)៖ ទីនោះមានផ្តែរមួយទាក់ទងនឹងរឿងព្រះវេស្សន្តរដែរ។ គេបង្ហាញពីព្រះវេស្សន្តរដាក់ទានដំរីបច្ច័យនាគេន្ទ្រ បន្ទាប់ពីនោះមកឃើញក្សត្រទាំងពីរ ព្រមទាំងព្រះរាជបុត្រធ្វើដំណើរតាមរទេះ ដែលស្មូមកំពុងមកសុំជាទាន (រូបលេខ៨)។ សូមជ្រាបថា ឈុតនេះឃើញមាននៅផ្តែរមួយដែលតម្កល់ទុកនៅសារមន្ទីជាតិ ភ្នំពេញដែរ (រូបលេខ៩)។

ច្បាស់ជាមានជាតកច្រើនទៀតដែលសព្វថ្ងៃយើងពុំស្គាល់ ដោយសារយើងដូរមកកាន់ថេរវាទជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ តែជួនកាលជាតកនោះមានក្នុងថេរវាទដែរ គ្រាន់តែនៅក្រៅពពួកជាតកចំនួន១០ចុងក្រោយ ហៅថា “ទសជាតក” ដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ។ ឧទាហរណ៍ទី១ គឺលោកស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ ធ្លាប់បានលើកឡើង ដូចនិយាយមកពីខាងលើស្រាប់ រឿងនោះគឺរឿង “សិពិរាជជាតក” ដែលគេឃើញមានរូបនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត គឺ “សីលានិសង្សជាតក” ដែលហាក់ដូចជាខ្មែរតិចណាស់ដែលស្គាល់នាបច្ចុប្បន្ននេះ។ រឿងនេះដំណាលពីព្រះពោធិសត្វក្នុងជាតិមួយ ដែលព្រះអង្គជាជាងកាត់សក់ ហើយធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ ឯខ្លឹមនៃសាច់រឿងគឺថា តួអង្គនោះទោះបីជាអត់បាយក្រហាយទឹកនៅលើកោះមួយ ដោយសារសំពៅលិចក្តី ក៏ពុំព្រមសម្លាប់សត្វស្លាបមួយដែលខ្លួនអាចសម្លាប់បានមកធ្វើជាអាហារឡើយ គឺសុខចិត្តតែផ្ចង់ស្មារតីទៅព្រះត្រៃរ័ត្ន។ មានតែក្នុងចំណោមអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់ប៉ុណ្ណោះទេ ដែលដឹងថារឿងនេះមានឆ្លាក់នៅប្រាសាទព្រះខ័ន (រូបលេខ១០) និងប្រាសាទតានៃ (រូបលេខ១១)។ គេអាចជ្រួតជ្រាបពីរឿងនេះនៅក្នុងអត្ថបទប្រែជាភាសាខ្មែរឈ្មោះថា“កំណត់បដិមាសាស្ត្រខ្មែ៖ ឈុតពីរកន្លែងទាក់ទងនឹងនាវាចរ” នៅក្នុងទស្សនាវដ្តី ឧទ័យ លេខ៤, ឆ្នាំ២០០៣។